Undiraldan vex

Með hverjum deginum sem líður tengja fleiri við málflutning minn. Á ferð um landið finn ég sterka undiröldu sem bíður þess að brjótast upp á yfirborðið. Ég trúi því að þetta undirliggjandi þjóðfélagsafl muni fleyta mér langt í kosningunum. Úr Morgunblaðinu í dag má tilnefna tvær greinar sem tengjast beint þeim áherslum sem framboð mitt grundvallast á.  

Leiðari Morgunblaðsins í dag hefst svona: 

Áhyggjur af stöðu lýðræðisins hafa farið vaxandi í hinum frjálsa heimi undanfarin ár. Einræðisríkjum vex ásmegin, en pópúlisminn ágerist. Í Evrópusambandinu verður lýðræðishallinn sífellt brattari, og hvarvetna í þróuðum lýðræðisríkjum – þar er Ísland ekki undanskilið – trompar regluverkið bæði lýðræðið og einstaklingsfrelsið í síauknum mæli.

Þar ræðir um valdahnupl ókjörinna og ábyrgðarlausra embættismanna, lagatækna og hagsmunaafla, sem frekar færist í aukana en hitt. Sem aftur mun reynast vatn á myllu pópúlískra afla, en milli þeirra og möppudýranna kremst vestrænt, frjálslynt lýðræði.

Nýjasta dæmið um það hvernig ólýðræðislegar stofnanir hrifsa til sín völd frá almenningi er frá Mannréttindadómstóli Evrópu (MDE) í Strassborg, sem í fyrri viku kvað upp dóm, sem í senn færir út kvíar dómstólsins og setur lýðræðið í annað sæti.

Í sama blað dagsins í dag skrifar Meyvant Þórólfsson, fyrrverandi háskólakennari, ágæta grein um forsetaframbjóðendur hinnar líðandi stundar. Mér þykir vænt um stuðninginn sem hann lýsir yfir við framboð mitt og er einnig hugsi yfir því sem hann nefnir um mögulegan þátt fjölmila í skoðanamyndandi fréttaflutningi. Grein Meyvants verðskuldar ekki annað en að vera birt í heild sinni og ég leyfi mér að láta hana fylgja hér:

Af vindhönum og forsetaefnum

Liðin eru 80 ár frá því að Sveinn Björns­son var kjör­inn fyrsti þjóðhöfðingi frum­byggja þessa ör­rík­is. Hann hlaut aldrei mót­fram­boð og var því sjálf­kjör­inn for­seti til dauðadags. Mót­fram­bjóðend­ur Ásgeirs Ásgeirs­son­ar árið 1952 voru tveir og Kristjáns Eld­járns árið 1968 einn. Hvor­ug­ur hlaut mót­fram­boð í embætti. Sjálf­hverfu­sótt­in, sem nú geis­ar meðal frum­byggj­anna, var sem sagt óþekkt fram eft­ir öld­inni sem leið. Mót­fram­bjóðend­ur næstu for­seta voru jafn­an þrír en nú­ver­andi for­seta átta. All­ir fengu þeir mót­fram­boð í embætti. Nú er liðið hátt á aðra öld og sjálf­hverfu­sótt­in orðin að far­aldri. Mót­fram­bjóðend­ur sjö­unda for­seta lýðveld­is­ins virðast nú á átt­unda tug þótt fram­boðsfrest­ur sé enn drjúg­ur.

Hvað veld­ur?

Hvað hvet­ur svo stór­an hóp ólíkra per­sóna til að veita okk­ur hinum slík­an „heiður“ að velja sig sem þjóðhöfðingja með til­heyr­andi kostnaði, fórn­um og mögu­legu mann­orðstjóni?

Trú á eig­in getu? Íslend­ing­ar eru vissu­lega meðal ham­ingju­söm­ustu þjóða heims sam­an­ber skýrslu World Happ­iness Report, full­ir af sjálfs­ör­yggi, frelsi til að taka sjálf­stæðar ákv­arðanir um líf sitt og áhuga­verðum viðhorf­um til spill­ing­ar. Sam­kvæmt hug­mynda­fræði já­kvæðrar sál­fræði er sjálfs­traust grund­völl­ur vel­gengni, en inni­stæðulaus sjálfs­ánægja er vara­söm. Spill­ing hef­ur einatt leikið okk­ur grátt. Jón­as heit­inn Kristjáns­son tók svo til orða að hinn dæmi­gerði Íslend­ing­ur hefði þær ein­ar áhyggj­ur af spill­ingu að kom­ast ekki í hana sjálf­ur.

Eða hugsa sum­ir þetta kannski sem grín? Höfuðborg­in mun seint hjarna við eft­ir sirk­us Besta flokks­ins fyr­ir ára­tug, gjörn­ing sem var „stund­um rosa­lega skemmti­leg­ur og fynd­inn“ eins og meðhjálp­ari sirk­us­stjór­ans komst að orði. Bent hef­ur verið á tyrk­nesk­an máls­hátt í því sam­bandi, verðan um­hugs­un­ar: Það að trúður flytj­ist í höll ger­ir hann ekki að kóngi, en höll­ina hins veg­ar að sirk­us.

Eða er það vind­han­inn á Bessastaðakirkju? Þegar Bessastaðir urðu að bú­stað for­seta var gamli vind­han­inn fjar­lægður af turni kirkj­unn­ar og kross sett­ur í staðinn af virðingu við hina lút­ersku þjóðkirkju, enda þjóðhöfðing­inn höfuð henn­ar. Á tveggja alda af­mæli turns­ins var kross­inn fjar­lægður og nýr vind­hani sett­ur upp til að geta séð „hvernig vind­ar blása hér á Álfta­nesi“ eins og nú­ver­andi for­seti komst að orði, en hann stend­ur utan trú­fé­laga eins og kunn­ugt er. Upp­lifa ein­hverj­ir hinna nýju fram­bjóðenda sig kannski eins og Pét­ur postula forðum, þegar hann af­neitaði Jesú … hyggj­ast þeir sum sé láta á það reyna hvort vind­han­inn á turni Bessastaðakirkju taki upp á því að góla, eins og han­inn í sög­unni um Pét­ur, ef þeir stökkva á Siðmennt­ar­vagn­inn og af­neita Jesú og þjóðkirkj­unni?

Eða áskor­un til að mæta átaka­mál­um?

Fyrsti for­seti ís­lenska lýðveld­is­ins fylgdi mál­um eft­ir af kyrr­látri festu og hóg­værð og var lag­inn við að laða til ein­ing­ar and­stæð sjón­ar­mið, eins og Her­mann Jónas­son komst að orði. Þrátt fyr­ir hóg­værð og hæg­læti hikaði Sveinn Björns­son sjald­an við að skipta sér af stjórn­mál­um með bein­um eða óbein­um hætti. Hann kom hreint til dyr­anna í deil­unni um aðild Íslands að Atlants­hafs­banda­lag­inu og einnig þegar synja þurfti beiðni um þingrof.

Átaka­mál­in voru mörg í þá daga; þau eru enn fleiri nú og erfiðari. For­seta­efnið sem á end­an­um verður kosið er þess vegna ekki öf­undsvert. Fram­ar öllu skyldi það forðast þá glýju í aug­um að verða óum­deilt sam­ein­ing­ar­tákn, er ferðist um í svartri bif­reið með blakt­andi fána og sitji tedrykkj­ur þess á milli með er­lend­um þjóðhöfðingj­um eða setji popp­hátíð í páska­byl norður við heim­skauts­baug.

Sjálfs­ákvörðun­ar­rétt­ur þjóðar­inn­ar í húfi

Að mati und­ir­ritaðs er Arn­ar Þór Jóns­son sá fram­bjóðandi sem hef­ur burði til að mæta erfiðum úr­lausn­ar­mál­um að hætti Sveins Björns­son­ar. Hann er staðfast­ur og laus við „hé­góm­leg­ar hug­ar­gælur“ sam­an­ber orð Kol­brún­ar Bergþórs­dótt­ur um sjálf­hverfa fram­bjóðend­ur. Og hann sæk­ist síst af öllu eft­ir sviðsljós­inu svo notuð séu hans orð.

Rök Arn­ars fyr­ir ákvörðun um fram­boð eru skýr og sann­fær­andi. Full­trúa­lýðræðið hef­ur að hans mati veikst í mik­il­væg­um mál­um og því brýnt að efla beint lýðræði. Sjálfs­ákvörðun­ar­rétti þjóðar­inn­ar stend­ur ógn af sí­breyti­legri túlk­un EES-samn­ings­ins og um leið vax­andi af­skipt­um ESB og fleiri alþjóðlegra stofn­ana. Arn­ar hef­ur t.d. bent á skert raf­orku­ör­yggi vegna evr­ópskra til­skip­ana, hætt­ur sem stafa af bók­un 35 og síðast en ekki síst þá und­ar­legu skoðun til­tek­inna ráðamanna hér að ástæðulaust sé að al­menn­ing­ur tjái sig um aðild að ESB í þjóðar­at­kvæðagreiðslu.

Fjórða valdið hef­ur ekki verið Arn­ari hliðhollt. Rík­is­miðill­inn RÚV hef­ur ít­rekað hneigst til að veikja málstað hans, tví­veg­is með hæðni í Frétt­um vik­unn­ar hjá „fyndn­asta föstu­dags­sófa“ ver­ald­ar, og að auki með sam­töl­um við valda álits­gjafa um niður­stöður sam­kvæm­is­leiks Pró­sents. Miðviku­dags­kvöldið 3. apríl til­greindi svo stjórn­andi Kast­ljóss­ins þau Jón Gn­arr, Höllu Tóm­as­dótt­ur og Bald­ur Þór­halls­son sem „sterka“ fram­bjóðend­ur auk Katrín­ar Jak­obs­dótt­ur. Vill þjóðin að RÚV segi henni hverj­ir komi til greina sem for­seta­efni?

Höf­und­ur er há­skóla­kenn­ari á eft­ir­laun­um.