Þetta er búið.

Margt höfum við séð í alþjóðastjórnmálum, en ekkert eins og þennan fund í Oval office í dag, þar sem bundinn var endir á Úkraínustríðið í beinni útsendingu. Eftir allar stríðsæsingarnar, allar vopnasendingarnar, allan fjárausturinn, allt blóðbaðið sem ESB og Biden stjórnin vildi að héldi áfram meðan hægt væri að finna einhvern, bara einhvern annan til að senda í fremstu víglínu, þá er stríðið núna búið ... nema Kristrún, Þorgerður Katrín og fleiri vígamenn lyklaborðsins ákveði að standa við vígorðin og fara sjálfar á vígstöðvarnar. Það væri þó heiðarlegra en að kalla eftir annarra manna blóði. 

Sjá hér og hér: 

https://www.telegraph.co.uk/us/politics/2025/02/28/zelensky-trump-meeting-white-house-us/

 

 

Í hnotskurn

Eins hræðilega sorglegt og þetta mál er, þá færir það okkur heimi sanninn um aðra sorglega staðreynd: Íslenska ríkið er ofvaxið og dýrt bákn, þar sem fólk fer með alls konar boð- og bannvald, en enginn ber ábyrgð. Sagan sýnir að slíkt valdakerfi leiðir fyrr en síðar til alls kyns spillingar og misnotkunar á valdi. Ríkinu munar ekki um að innheimta hér einhverja hæstu skatta í heimi, krefjast stöðugt meiri upplýsinga um borgarana, ganga stöðugt lengra í eftirliti, setja sífellt fleiri reglur, búa til sífellt fleiri stöður o.s.frv. Nei, ríkið sölsar undir sig sífellt meiri völd á kostnað þess frelsis sem stjórnarskráin var sett til að verja. 

Nú er staðan sú að um 30% fólks á íslenskum vinnumarkaði mun starfa í þjónustu ríkis og sveitarfélaga. Sú tala er í raun orðin of há tli þess að unnt sé að kjósa þetta kerfi í burtu, þar sem meirihluti kjósenda á í raun afkomu sína undir því að kerfið haldi áfram í óbreyttri mynd. Í BNA munu um 6% vinnandi fólks hafa starfað hjá hinu opinbera og þótti meirihluta Bandaríkjamanna þá nóg komið og nú er verið að segja upp þúsundum þar í landi, þ.e. þúsundum sem ekki gátu sýnt fram á að þau væru að skila gagnlegu dagsverki. 

Ábyrgð er grundvallarforsenda þess að menn skili góðu dagsverki. Ef ekki verður tekið á þessum vanda mun hann að lokum leiða íslenska ríkið í þrot. Munu núverandi þingmenn og ráðherrar leiða ganga á undan með góðu fordæmi? Er það líklegt í ljósi þess hvernig þau umgangast reglur um fjármögnun flokka, greiðslu biðlauna o.fl.? 

Svona frétt stráir salti í sár aðstandenda og allra sem eiga um sárt að binda vegna þessara voðaverka. Þeim er hér með vottuð innileg samúð. Þau - og við öll - eigum betra skilið en að þurfa að fóðra hér ríkisvald sem heimtar völd en víkur sér undan ábyrgð. 

Enginn ber ábyrgð

Þegar viðvörunarljósin blikka ber stjórnvöldum að rannsaka orsakir. Verður það gert undir stjórn nýs heilbrigðisráðherra?

Hér er frétt sem ekki er líklegt að fjallað sé um á Rúv eða öðrum ríkisstyrktum fjölmiðlum: Í fyrsta skipti í nútíma-Íslandssögu hefur meðalaldur hérlendis lækkað ekki bara eitt ár, heldur tvö ár í röð. Meðalaldur á Íslandi fer lækkandi frá og með árinu 2022 og andlátum fer snarfjölgandi, sjá skjáskot (smellið til að stækka). 400 umframdauðsföll á ári segja ekki alla söguna því ef tölurnar taka aðeins til aldraðs og heilsuveils fólks, þá myndi umframdauði lækka mjög fljótt aftur og nálgast mjög fljótt meðaltal fyrri ára. 

Hvað gæti mögulega skýrt þessa öfugþróun? Í leit að svörum kemur m.a. í ljós að sambærileg viðvörunarljós loga í Bandaríkjunum, sbr. tölfræði frá tryggingarfélögum þar í landi. Josh Stirling, stofnandi Insurance Collaboration to Save Lives, segir að dánartíðnin sé verulegt áhyggjuefni, sérstaklega meðal yngra fólks. Nic Hulscher faraldursfræðingur vísar á bóluefnin gegn covid-19 þegar hann bendir á að andlátum vegna hjartaáfalla hafi fjölgað um 8-36% eftir aldurshópum. Stærsta rannsókn sem gerð hefur verið á öryggi þessara lyfja (á 99 milljónum sprautaðra) bendir til að tíðni hjartavöðvabólgu aukist um 610% eftir mRNA-sprautu. Hjartavöðvabólga af þessum völdum geti svo haft fjöldamargar aðrar afleiðingar, m.a. Alzheimer, krabbamein, laskað ónæmiskerfi o.fl.  

"Niðurstöðurnar benda til að fjöldasprautun með mRNA lyfjum sé meginorsök lækkunar á lífslíkum í BNA" segir Hulscher. Hann telur brýnt að stjórnvöld beiti sér fyrir því að þessi lyf verði fjarlægð af markaðnum og ráðist í aðgerðir til að snúa hnignuninni við. 

Nýr heilbrigðisráðherra í BNA, RFK jr., hefur nú boðað slíkar aðgerðir og raunar hafa 8 ríki í BNA þegar lagt fram lagafrumvörp þar sem lagt er bann við notkun mRNA lyfja. 

Eru líkur á að nýr heilbrigðisráðherra Íslands, sem stýrði aðgerðum hérlendis, muni leggjast í heiðarlegt endurmat?

 

 

 

Svör óskast

Hvernig stendur á því að á sama tíma og tvö af stærstu herveldum heims (BNA og Rússland) eiga í friðarviðræðum um Úkraínu o.fl. þá tvíeflast aðrar þjóðir í að fjármagna stríðsreksturinn í Úkraínu? Nýr forsætisráðherra Íslands ferðast til Úkraínu og lofaði þar 2,1 milljarði kr. frá Íslandi (utan fjárlaga). 

Aðrar þjóðir bæta sömuleiðis í stríðskistuna: Bretland hefur bætt við 5,6 milljörðum punda, Noregur bætti við 3,5 milljörðum Evra; Spánn bætti við 1 milljarði Evra. Upptalningin er mun lengri. 

Ekkert eftirlit er með því hvert þessir fjármunir fara í reynd. Stór hluti mun væntanlega týnast eins og oft áður, en væntanlega fara þeir þó að mestu í að fjármagna meiri dráp, meiri eyðileggingu og hörmungar. Peningarnir sem fara í þetta svarthol verða a.m.k. ekki nýttir til að bæta þjónustu við sjúklinga heima fyrir, ekki öryrkja eða eldri borgara, ekki í að bæta holótta vegi o.s.frv. 

Getur einhver útskýrt hvers vegna friðarviðræður mega ekki fara fram í friði og hvers vegna ESB (með dyggum stuðningi Íslands) ætlar að halda stríðinu gangandi og hversu lengi það er raunverulega hægt? Þar til enginn er eftir til að berjast í Úkraínu? Eða bara þangað til peningasjóðirnir tæmast endanlega? Íslendingar og aðrír vígamenn lyklaborðsins ættu að minnast þess að áframhaldandi stríðsrekstur þýðir í raun að mæður og feður verða að kveðja unga syni sína þegar þeir verða kallaðir í herinn og sendir í fremstu víglínu. Úr fjarlægð er auðvelt að hvetja menn áfram í slíkri baráttu, en frammi fyrir hryllingnum sem þessu fylgir verður slík hvatning ekki annað en helbert siðleysi.

Sem herlaus þjóð hefur Ísland enga siðferðilega stöðu til að hella olíu á ófriðarbál annarra þjóða.

 

Lítum okkur nær

Á ferðalagi um ruslahauga Internetsins í gær rakst ég á þetta gamla viðtalsbrot við John Lennon, þar sem hann segist vera kominn að þeirri niðurstöðu að samfélögum okkar sé stjórnað af brjálæðingum sem hafi brjálæðisleg markmið. 

 

 

Hvernig ber okkur annars að skilja málflutning vestrænna ráðamanna, þ.m.t. núverandi og fyrrverandi utanríkisráðherra, sem vilja að stríðinu í Úkraínu sé haldið áfram ("Stríð er friður"?) með stuðningi Íslendinga ("Frelsi er þrældómur"?) til að verja lýðræði, frið og frelsi ("Fáviska er styrkur"?)? Og þessi málflutningur dynur á okkur daglega í fréttamiðlum, m.a. frá nýjum forsætisráðherra Íslands, sem teiknar svart-hvíta mynd af Úkraínustríðinu, þótt raunveruleikinn sé mun flóknari. Hvað vakir fyrir evrópskum ráðamönnum, þ.m.t. islenskum? Að við höldum áfram að fjármagna stríðsrekstur, en vanrækja íslenska innviði? Sigla ríkinu (og höfuðborginni) í fjárhagslegt þrot? Hirða ekki um þarfir okkar eigin fólks og berja niður málfrelsi? Nei, það er kominn tími til að þingmenn og ráðherrar líti sér nær. 

 

 

 

Evrópskir ráðamenn hafa ekkert gert í þrjú ár til að stöðva þennnan brjálæðislega stríðsrekstur. Þau hafa ekkert gert annað en að kalla eftir meira stríði, meiri dauða og meiri blóðfórnum ... og meiri peningum úr vösum almennings. 

 

Málflutningur utanríkisráðherra (núverandi og fyrrverandi) um "frið, frelsi, lýðræði og mannréttindi" er innantómur í ljósi þess að Ísland hefur ekkert gert (ekki frekar en ESB) til að afstýra (eða stöðva) manndrápin á Gaza eða í Úkaínu. 

Úkraína er að tapa stríðinu og staðan mun versna því lengur sem evrópskir ráðamenn halda áfram að styðja stríðsreksturinn með pólitískum yfirlýsingum sínum. Kennari á skólalóð hlustar ekki á staðhæfingar um hver hafi byrjað slagsmálin, hann stöðvar þau. Við þurfum fullorðið, ábyrgt fólk aftur í stjórnmálin, ekki ósjálfstætt fólk sem kann ekki annað en að enduróma upphrópanir "stóru strákana" (evrópskra ráðamanna) sem þau líta mest upp til, þ.m.t. Keir Starmer sem sprangar um í fullum herklæðum á hlálegum áróðurs-myndum, þótt hann sé sjálfur algjör væskill sem veldur ekki boxhönskum, hvað þá byssum, og ætti því ekki að vera etja öðrum í fremstu víglínu. 

Nei, við þurfum að fá frið fyrir þessari hræsni ráðamanna sem veifa úkraínska fánanaum og þykjast vera að verja frið og frelsi og lýðræði. Málflutningur þeirra er á röngum forsendum, því friður verður aldrei tryggður með stríði heldur með viðræðum og sáttahug. Við þurfum fólk sem einbeitir sér að því að ná niður verðbólgu og vöxtum, stendur vörð um íslenska orku á hagstæðu verði og kann að spara í ríkisrekstri. Í stað þess að þykjast vera áhrifamenn á stóra sviðinu í útlöndum ættu íslenskir ráðherrar að einbeita sér að því að verja efnahag Íslands, sjálfstæði og menningu þessarar fámennu þjóðar.

Sem friðelskandi hljótum við Íslendingar að vilja ganga fram með góðu fordæmi. 

 

Umsögn AÞJ til Alþingis um frumvarp utanríkisráðherra um bókun 35

Hér má finna umsögn mína um frumvarp utanríkisráðherra um bókun 35, þar sem fjallað er um bakgrunn og tilgang EES samstarfsins, áhrif samningsins á íslenska lagasetningu o.s.frv.

Niðurlag umsagnarinnar eru svohljóðandi:

Alþingi og ríkisstjórn Íslands sækja umboð sitt til íslenskra kjósenda. Kjörnir fulltrúar okkar á Alþingi hafa ekki þegið neitt lýðræðislegt umboð til að afhenda áhrifa- og ákvörðunarvald í hendur erlendra valdastofnana, því það er í reynd það sem frumvarpið um bókun 35 miðar að, hvað sem líður orðalagi um sjálfstæða löggjöf Alþingis.

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• umsogn_-_bokun_35_2025.pdf

Bókun 35 (og RÚV)

Frumvarpið um bókun 35 er nýjasti kaflinn í lengri sögu þar sem evrópuréttur flæðir sífellt lengra inn í íslenskan rétt. Sú þróun sem hér um ræðir ætti að vekja okkur til vitundar um nauðsyn þess að staldra við og aðgæta hvort Ísland sé komið út á allt aðra braut en lagt var af stað í á árunum 1993 og 1994. EES samningurinn hefur flutt mikið magn erlendra reglna inn í íslenskan rétt. Þetta hefur verið gert án viðunandi umræðu og áhrifin hafa rist dýpra og víðar en sjá mátti fyrir í upphafi. Hér er um að ræða reglur sem orðið hafa til hjá fjarlægu embættisveldi; reglur sem samdar hafa verið á bak við luktar dyr, oft að undangengnum alls kyns „lobbýisma“, kynntar innan skrifstofuveldisins án umræðu og samþykktar andmælalaust af ábyrgðarlausum embættismönnum. Í tilviki Íslands fer þetta samþykki fram í sameiginlegu EES nefndinni (þar sem Ísland hefur aldrei beitt samningsbundnu neitunarvaldi). Í framhaldi hefur Alþingi, með einfaldri þingsályktun, heimilað ríkisstjórninni að staðfesta viðkomandi ákvarðanir fyrir Íslands hönd og skuldbinda þar með íslenska ríkið samkvæmt EES samningnum með því að fella tilgreindar reglur inn í samninginn og innleiða í settan rétt hérlendis með umyrðalausu samþykki kjörinna fulltrúa.[1]

Þeir sem frammi fyrir þessu halda því fram að EES samningurinn hafi ekki skert fullveldisrétt Íslands eða að frumvarpið um bókun 35 breyti engu um frjálst löggjafarvald Alþingis, hafa annað hvort ekki fylgst með EES samningnum í framkvæmd eða eru beinlínis að villa um fyrir almenningi.

Ferlinu má líkja við mulningsvél sem ekki er hægt að losna úr hafi ríki á annað borð fest fingur í vélinni. Þar er staða örríkis eins og Íslands sérlega viðkvæm því reglusetningarferlið hefur í framkvæmd verið bremsulaust og samningsbundnu neitunarvaldi Íslands aldrei verið beitt. Í rúmlega þrjátíu ára sögu EES samningsins hefur það m.ö.o. aldrei gerst að Ísland hafi hafnað upptöku löggjafar í EES samninginn. Ástæðan hefur verið sögð sú að afleiðing slíks væri „bæði lagaleg og pólitísk óvissa“.[2] Í framkvæmd liggur rótin hjá sameiginlegu EES nefndinni þar sem ábyrgðarlausir embættismenn taka ákvarðanir um hvað beri að fella inn í EES samninginn. Jafnvel í brýnustu hagsmunamálum, svo sem orkumálum, hefur því svo verið haldið fram af fræðimönnum í Evrópurétti að ákvarðanir EES nefndarinnar bindi hendur Alþingis og að „útilokað“ sé að fá undanþágu frá innleiðingu reglna ef samið hefur verið, á vettvangi sameiginlegu EES nefndarinnar um upptöku löggjafar í EES samninginn, því að þegar sé búið að semja um löggjöfina.[3] Þessi framsetning er afhjúpandi fyrir þá sem styðja þessa framkvæmd, en um leið óþolandi í stjórnskipulegu samhengi, því stjórnarskrá Íslands ætlar Alþingi meira hlutverk en að taka við lagareglum án andmæla, án umræðu, án aðhalds og án möguleika til úrbóta almenningi til hagsbóta. Í frjálsu og fullvalda ríki verður löggjafarþingið að geta endurskoðað misheppnaðar lagareglur og breytt þeim, leiðrétt mistök og fært efni reglna til betri vegar í þágu þeirra sem byggja landið.

Nú sem ætíð fyrr ber að halda þeim kyndli á lofti að frelsi almennings, hagsmunir minnihlutahópa og pólitískur stöðugleiki, er best varið með því að lög séu ekki sett nema að undangenginni gaumgæfilegri íhugun og vandaðri umræðu þar sem verjast má bráðræði og pólitískum skammtímaþrýstingi. Myndbirting frumvarpsins um bókun 35 gengur þvert gegn þessum undirstöðum lýðræðislegrar stjórnskipunar.

[Þetta reyni ég að útskýra á mannamáli í nýju viðtali (45 mín) sem finna má hér á vefsíðu Þjóðólfs]. 

[1] Sjá m.a. tillögu utanríkisráðherra til þingsályktunar um staðfestingu ákvörðunar sameiginlegu EES-nefndarinnar, nr. 93/2017, um breytingu á IV. viðauka (Orka) við EES-samninginn (þriðji orkupakkinn) - 149. löggjafarþing 2018–2019, þingskjal 1237  —  777. mál. <https://www.althingi.is/altext/149/s/1237.html> skoðað 23.2.2025.

[2] Sigríður Dögg Auðunsdóttir, „Ekki hægt að sækja um undanþágu frá orkupakka“ (Rúv 30. ágúst 2019) <https://www.ruv.is/frettir/innlent/ekki-haegt-ad-saekja-um-undanthagu-fra-orkupakka> skoðað 22.22025.

 

[3] Sigríður Dögg Auðunsdóttir, „Ekki hægt að sækja um undanþágu frá orkupakka“ (Rúv 30. ágúst 2019) <https://www.ruv.is/frettir/innlent/ekki-haegt-ad-saekja-um-undanthagu-fra-orkupakka> skoðað 22.22025.

E.S. Ef fréttir um þátt starfsmanna RÚV í svonefndu byrlunarmáli reynast réttar, sem reyndar virðist sennilegra með hverjum deginum, þá þarf að taka stöðu, hlutverk og fjármögnun RÚV til heildarendurskoðunar. Engin þjóð, jafnvel ekki þjóð sem þolað hefur aldalanga kúgun, getur sætt sig við að vera skylduð til að fjármagna fjölmiðil sem svo gerist ógnvaldur gagnvart almennum borgum með því að taka þátt í að ráðast inn í einkalíf fólks. Þegar slíkt mál kom upp fyrir nokkrum árum, í tilviki News of the World, var sá fjölmiðill lagður umsvifalaust niður. Verði niðurstaðan sú að RÚV hafi átt þátt í alvarlegu lögbroti og þannig rofið trúnað sinn við lögin og fólkið í landinu væri engin niðurstaða réttari en að loka RÚV. Farið hefur fé mun betra. 

Nú er nóg komið: Ráðamenn Íslands eiga að hætta öllu stríðsæsingartali

Hvert er hlutverk Íslands á hinu stóra sviði alþjóðlegra stjórnmála? Hvaða hlutverk getur ríkisstjórn Íslands leikið? Er ekki best að sleppa því að taka þátt í leikritum sem skrifuð eru af erindrekum stórvelda? Færi ekki best á því að forsætisráðherra reyndi að koma fram af einlægni og t.d. lýsa því yfir að Ísland hafni stríðsrekstri, neiti að vera gjammandi smáhundur í bandi þeirra sem heimta að við endurómum þeirra málflutning? Færi ekki best á því að Ísland sé málsvari sátta og friðar, án þess að reyna að endurskrifa söguna í þágu annars hvors deiluaðilans? Hafa ráðamenn Íslands gleymt þeim fornu sannindum að sjaldan veldur einn þá tveir deila? Sem fulltrúar herlausrar þjóðar hafa ráðamenn Íslands ekkert umboð til að koma fram á alþjóðavettvangi eins og málaliðar hervelda.

Saga hinna blóðugu átaka í Úkraínu er nefnilega, því miður, flóknari en sú einfalda útgáfa sem Kristrún Frostadóttir leyfir sér að enduróma hér. Stríðsóðir leiðtogar (flestra) Evrópuríkjanna virðast hafa gleymt því að Internetið geymir fréttir frá 2014, m.a. fréttir CNN af því hvernig stjórnin í Kænugarði lét sprengjum rigna yfir íbúa Donbas héraðsins, sjá t.d. hér. Þessa sögu hefur Jeffrey Sachs prófessor (og demókrati) einnig reifað svo oft að Kristrún ætti að vita betur en að láta mata sig á svona yfirborðslegri, svart-hvítri heimsmynd, sem þjónar engum friðartilgangi.  

Frammi fyrir svo óábyrgum málflutningi er ekki annað hægt að segja en að Íslendingar eiga betra skilið en svona málflutning. Enn frekar verður að segja að Úkraínumenn eiga betra skilið. Íbúar heimsins vilja frið, en ekki stríð. Hlutverk kjörinna leiðtoga er að bera klæði á vopnin, en ekki að henda olíu á eldinn. 

Kristrún: Fer ekki á milli mála hver réðst á hvern

Frumvarpið um bókun 35: Lykilatriði til umræðu

Þegar Íslendingar gerðust aðilar að EES var það sagt vera í þeim tilgangi að fá aðgang að sameiginlegum markaði. Aðild okkar að EES var aldrei kynnt til sögunnar sem fyrsti þáttur í einhvers konar pólitískum samruna með öðrum Evrópuríkjum og síðar sambandsríki með yfirþjóðlegri stjórn.

Nú, 30 árum síðar er brýnt að við horfumst í augu við þá fullveldisskerðingu sem EES hefur í framkvæmd leitt yfir okkur. Ef Íslendingar vilja eiga síðasta orðið um hvaða lög gilda hér í þessu landi og forðast að festast í sífellt þéttara regluverki ESB (með ófyrirsjáanlegum afleiðingum í formi hugsanlegra bótamála og erfiðari útgöngu ef / þegar að því kemur) má Alþingi ekki samþykkja frumvarpið sem hér um ræðir. Þar segir orðrétt:

Ef skýrt og óskilyrt lagaákvæði sem réttilega innleiðir skuldbindingu samkvæmt EES-samningnum er ósamrýmanlegt öðru almennu lagaákvæði skal hið fyrrnefnda ganga framar, nema Alþingi hafi mælt fyrir um annað. Sama á við um skuldbindingar sem eru innleiddar með stjórnvaldsfyrirmælum ef þau eru ósamrýmanleg öðrum stjórnvaldsfyrirmælum. [Leturbr. AÞJ]

Feitletraða setningin í frumvarpstextanum er að mínum dómi villandi yfirbreiðsla og sjónhverfing. Ef Alþingi verður á annað borð búið að leiða í lög almenna forgangsreglu EES réttar gagnvart ósamrýmanlegum íslenskum rétti, þá sýnir reynslan, bæði ESB ríkjanna og nú reynsla Íslendinga í 30 ár, að 0% líkur eru á því að Alþingi muni setja lög sem fara í bága við EES réttinn, enda myndi slík lagasetning í ríki sem samþykkt hefur forgang EES réttar teljast jafngilda samningsbroti. Slík lagasetning myndi jafnframt vera til þess fallin að opna fyrir óteljandi skaðabótamál á hendur íslenska ríkinu, þar sem byggt yrði á því að hlutaðeigandi hefðu haft réttmætar væntingar um forgang EES réttar samkvæmt skýrri meginreglu frumvarpsins. Alþingi á ekki að taka þátt í að setja hér lagareglur sem ætlað er það hlutverk að blekkja Íslendinga til að halda að fullveldi Íslands sé óskert þegar búið er að leiða í lög skýrt ákvæði um almennan forgang EES réttar. Alþingi, sem löggjafarþing, getur ekki leikið tveimur skjöldum gagnvart umbjóðendum sínum, þ.e. íslenskum kjósendum, með því að grafa undan löggjafarhlutverki sínu með því að viðurkenna forgang EES reglna en látast á sama tíma geta sett lög sem hagga forgangsreglunum sem stafa frá Brussel. Hér er komið að brennipunkti í íslenskri lagasetningu og íslenskri lögfræði. Viðurkenna þarf heiðarlega og afdráttarlaust hver staðan er. Hún er sú að þegar til kastanna kemur, þ.e. þegar íslenskur réttur stangast á við ESB rétt, þá er krafa ESB afdráttarlaus: Íslenskur réttur skal víkja, því eðli og inntak evrópuréttarins gerir a verkum að skrifstofuveldið í Brussel verður að vera í bílstjórasætinu og að Alþingi geti aldrei verið nema í farþegasætinu í þessu samhengi. Þetta bjagaða valdasamhengi, þessi innbyggða slagsíða, er lykillinn að því að skilja frumvarpið um bókun 35 og veika stöðu Alþingis í því samhengi, sem reynt er að breiða yfir með orðalagi frumvarpsins þótt ljóst sé að frumvarpið er lagt fram vegna þrýstings frá ESB og að sá þrýstingur er til kominn vegna þess að Alþingi leyfist í reynd ekki að beita fullveldisrétti sínum til lagasetningar sem færi í bága við EES rétt. 

Gallabuxur og sólstólar á sökkvandi skipi

Í lok janúarmánaðar 2024 lagði formaður Sjálfstæðisflokksins fram skýrslu vegna bókunar 35 við EES-samninginn, þar sem áhersla er lögð á að með frumvarpi um málið sé verið að ,,standa við þær þjóðréttarlegu skuldbindingar sem gerðar voru fyrir 30 árum". Í skýrslunni eru færð fram rök fyrir því að tímabært sé og nauðsynlegt að Alþingi Íslendinga samþykki frumvarp um þetta mál og lögleiði þá meginreglu að íslensk lög skuli víkja fyrir reglum ESB þegar þessar réttarreglur rekast á. Nýr utanríkisráðherra hefur aftur lagt fram slíka skýrslu og ný ríkisstjórn hyggst gera enn eina tilraun til að koma frumvarpinu í gegnum þingið. Hörð andstaða er við frumvarpið utan þings, sbr. m.a. grein Stefáns Más Stefánssonar prófessors emeritus í Morgunblaðinu í fyrradag, sjá mynd. Illa mannað Alþingi áttar sig ekki enn á skaðsemi frumvarpsins fyrir þingið, íslenskt lýðræði, réttarríkið og stjórnarskrána. Nei, á Alþingi í gær var rætt um gallabuxur (!) sem minnir á klassíska samlíkingu, þar sem skipverjar á Titanic endurröðuðu stólum á þilfarinu meðan skipið sökk. 

Bakgrunnurinn

Aðild Íslands að EES samningnum hefur frá upphafi hvílt á þeirri grunnforsendu að samningurinn fylgdi reglum hefðbundins milliríkjasamstarfs. Um leið má segja að gagnaðili Íslands (ESB) hafi lagt áherslu á að tryggt væri að reglur EES-samningsins nytu forgangs fram yfir landsréttinn. Þar sem stjórnskipun Íslands byggir á tvíeðli þjóðaréttar en ekki eineðli og þar sem stjórnarskráin heimilar ekki framsal ríkisvalds úr landi hafa íslensk stjórnvöld ekki svigrúm til að samþykkja beina réttarverkun Evrópuréttar hérlendis og því forgangsréttur erlends réttar samræmist ekki skýrum stjórnarskrárákvæðum, sbr. sérstaklega 2. gr. stjskr. Þar sem ekki var unnt að samræma þessi ólíku sjónarmið og orða það í meginmáli EES samningnum sjálfs var farin sú leið að útfæra millileið, sem sett var í bókun 35. Með bókun 35 var m.ö.o. komið til móts við afstöðu Íslands og annarra EFTA ríkja en um leið reynt að tryggja réttarsamræmi. Með frumvarpi fyrrverandi utanríkisráðherra um bókun 35 var lagt til að Alþingi lögleiddi reglu um almennan forgang EES-reglna hérlendis. Slíkt ákvæði fæli í sér grundvallarbreytingu á íslenskum rétti: Himinn og haf er milli þess, annars vegar, að reyna með lögskýringu að skýra íslensk lög til samræmis við EES-rétt og hins vegar þess að líta alfarið fram hjá skýrum íslenskum lagaákvæðum sem mæla fyrir um annað en EES-reglur gera.

Lagaleg og stjórnskipuleg viðvörunarljós 

Þrjátíu ára reynsla af EES-samningnum hefur sýnt að samningurinn er stöðugt að taka breytingum. Þetta birtist m.a. í nýjum reglum sem gefnar eru út á grundvelli hans og í því hvernig hann hefur þanið sig út yfir ný svið. Með hliðsjón af þessu má teljast óvíst hvernig EES-samningurinn mun þróast í framtíðinni. Dómstóll ESB hefur í framkvæmd gegnt leiðandi hlutverki við túlkun Evrópuréttarins. Sú dómaframkvæmd hefur knúið fram nánari samruna og lagalegar skuldbindingar aðildarríkjanna og stefnumörkunin færð úr höndum kjörinna fulltrúa yfir til dómara og embættismanna. Í ljósi þessarar sögu ætti almenn skírskotun frumvarps utanríkisráðherra um bókun 35 til „skuldbindinga samkvæmt EES-samningnum“ að hringja öllum viðvörunarbjöllum, því einmitt á grunni svo almennra stefnuyfirlýsinga hafa aðildarþjóðir ESB mátt sæta ófyrirsjáanlegum skerðingum á ríkisvaldi. Íslendingar hafa aldrei samþykkt að ganga í pólitískt samband með aðildarþjóðum ESB og ekki hafa verið færð sannfærandi rök fyrir því hvers vegna Alþingi ætti nú að veikja sjálft sig með því móti sem ráðgert er í frumvarpinu. Engin rök hafa verið færð fram fyrir því að nauðsynlegt sé nú að mæla fyrir um almennan forgang erlendra reglna í íslenskum lögum.  

Ef EES stóð á ystu nöf 1993, þá keyrir frumvarp um bókun 35 nú fram af brúninni

Með orðalagi frumvarpsins um bókun 35 er verið að opna flóðgáttir erlends réttar inn í íslensk lög því EES rétturinn hefur sætt framsækinni (e. dynamic) túlkun og hefur þanist mun lengra en fyrirsjáanlegt mátti teljast í upphafi. Ljóst var talið árið 1993 að þátttaka Íslands í EES-samstarfinu gekk út á ystu nöf stjórnarskrárinnar, sem ekki geymir neitt ákvæði um framsal ríkisvalds. Til slíks framsals hefur aldrei verið pólitískur vilji hérlendis. Réttlætingin fyrir þátttöku Íslands í EES var sú að aðeins væri um að ræða valdframsal á vel afmörkuðum og takmörkuðum sviðum. Íslenskir dómstólar hafa umgengist bókun 35 út frá þessari grunnforsendu. Fyrir liggur, sbr. svar utanríkisráðherra á 150. löggjafarþingi (2019-2020) í þskj. 2146 – 113. mál, að þrýsting ESA á íslensk stjórnvöld vegna innleiðingar á bókun 35 „megi alfarið rekja til síðari tíma dómaframkvæmdar hér á landi“. Ljóst er að á þeim tíma sem liðinn er frá lögleiðingu EES-samningsins hafa stöðugt fleiri svið verið felld undir EES. Ísland gekk í EES til að taka þátt í efnahagslegu samstarfi, en ekki á þeim forsendum að við værum að ganga í einhvers konar stjórnmálabandalag, þar sem Alþingi ætti ekki lokaorðið um gildandi lög hér á landi.

Frumvarpið sem hér um ræðir myndi hafa í för með sér varhugaverð vatnaskil í íslenskri réttarsögu, veikja Alþingi stórlega, stórskaða íslenskt lýðræði, draga út réttaröryggi og fyrirsjáanleika laga, grafa undan réttmætum væntingum til íslenskrar löggjafar og opna dyrnar fyrir alls kyns síðari skaðabóta- og samningsbrotamál ef Alþingi reyndi síðar að verja hagsmuni íslenska ríkisins með sérlögum sem ættu að ganga gegn EES-rétti. Fyrir utan allt þetta skal áréttað, að alvarleiki málsins mælist í því að frumvarp utanríkisráðherra brýtur gegn stjórnarskrá lýðveldisins nr. 33/1944, sem þingmenn og ráðherrar hafa raunar unnið drengskaparheit að.

Hvorki frumvarpið um bókun 35 né skýrsla núverandi utanríkisráðherra um málið eru studd traustum rökum. Þvert á móti felst í þessu fullkomin uppgjöf gagnvart þrýstingi ESB. Þessi uppgjöf birtist í því að fyrrverandi og núverandi utanríkisráðherrar hafa tekið málflutning ESA og gert að sínum. Í stað þess að verja hagsmuni Íslands gagnvart erlendu valdi er valin sú leið að ganga í þjónustu ESB gegn Íslandi. Slíkir ,,varðstöðumenn" eru verri engir.  

Alvarleg álitamál

Frammi fyrir öllu framangreindu vakna alvarlegar spurningar. Hér er um að ræða mál sem gæti haft svo alvarlegar og langvarandi og ófyrirsjáanlegar afleiðingar fyrir íslenska hagsmuni, að skoða verður málið vel, ekki aðeins út frá lögfræðilegu sjónarhorni, heldur einnig í sögulegu, pólitísku, hagfræðilegu og efnahagslegu ljósi. Um hina sögulegu og lögfræðilegu hlið má m.a. lesa hér. Í því sem hér fer á eftir verður vikið að öðrum spurningum.

Hagtölur og hagþróun

Íslendingar eru tæplega 400.000. Íbúar ESB ríkjanna eru samtals yfir 400 milljónir. Þessi stærðarhlutföll kalla á að Íslendingar rifji upp þau fornu sannindi að konungsgarður er rúmur inngangs en þröngur brottfarar. Í því samhengi sem hér um ræður verður að leggja raunsætt mat á möguleika Íslendinga til að hafa áhrif á vettvangi ESB.

Hagvöxtur á Íslandi hefur verið stöðugur frá árinu 2011, að frátöldu Covid árinu 2020 sem markaði niðursveiflu um allan heim. Raunar virðist hagvöxtur hérlendis hafa verið meiri en í ESB og m.a.s. meiri en í sjálfu Þýskalandi og á ESB svæðinu er neikvæður. Evrópa, sem áður var auðugasta heimsálfan, er á efnahagslegri niðurleið í samanburði við Bandaríkin. Nýsköpun og frumkvæði eiga sér betra skjól annars staðar.

Raunpólitísk álitamál

Ríki Evrópu sem áður voru pólitísk stórveldi á hinu alþjóðlega sviði hafa stöðugt minni áhrif. Úkraínustríðið hefur undirstrikað það sem öllum mátti raunar vera áður ljóst, þ.e. að vegna þess hve veikburða herir Vestur-Evrópu eru, þá stendur NATO og fellur með hernaðarmætti Bandaríkjanna. Flókið og ofvaxið regluverk hamlar atvinnurekstri innan ESB, m.a. vegna þess að smá og meðalstór fyrirtæki eiga erfiðara með að uppfylla sífellt fleiri skilyrði og kröfur. Afleiðingin birtist m.a. í því hvernig blómlegur iðnaður eins og þýsk bílaframleiðsla er á fallanda fæti. Þjóðir Evrópu eru að eldast mjög hratt, sbr. opinbera tölfræði um lækkandi fæðingartíðni. Afleiðingar þeirrar þróunar birtast m.a. í álagi á lífeyriskerfin, heilbrigðiskerfin og atvinnulífið. Velferðarkerfin sem margar aðildarþjóðir ESB hafa byggt upp á síðustu áratugum munu ekki standast þetta álag, því breytt aldurssamsetning þýðir einfaldlega að ekki verður nægjanlega margt ungt og vinnandi fólk til að greiða heilsugæslu og lífeyri hinna eldri. Ef svarið við þessu á enn að vera stórfelldur innflutningur fólks frá öðrum löndum, þá verða menn að átta sig á að sú leið framkallar margvíslegar aðrar áskoranir sem óljóst er hvort / hvernig unnt er að vinna farsællega úr. Svarið getur ekki verið í því fólgið að hrúga fólki inn án aðlögunar og neita að viðurkenna áskoranirnar eða forðast að takast á við vandamálin þegar þau birtast. Á meginlandi Evrópu er mikil samfélagsleg gerjun að eiga sér stað og þegar þetta er ritað láta bændur mjög að sér kveða með mótmælum yfir sífellt hærri álögum, stöðugt fleiri vottorðum og erfiðara rekstrarumhverfi, sem ógnar landbúnaði innan ESB.

Reglugerðarverksmiðjan

Það eru þó ekki aðeins bændur sem finna fyrir stöðugt umfangsmeira regluverki og vaxandi eftirlitsbákni því vottorðin og stimplarnir sem hægja á öllu atvinnulífinu og þrengja að frelsi einstaklingsins. Þegar Bretar gengu inn í EB árið 1973 var regluverkið prentað á 2400 bls. en við útgöngu þeirra árið 2016 hafði það bólgnað upp í 94.000 bls. Þessi pappírs-stormur gerir lögin óaðgengilegri og réttarstöðu manna óskýrari. Þetta vissi James Madison, þriðji forseti Bandaríkjanna, sem varaði við því að lögin yrðu gerð of flókin og ítarleg, því ógagnsætt regluverk skerðir yfirsýn hins almenna manns og veikir réttarvitund manna.

Lýðræðishalli

Ofan á allt þetta hefur ESB legið undir stöðugri – og réttmætri gagnrýni – fyrir skort á lýðræðislegum stjórnarháttum. Í stað valddreifingar hafa stjórnarskrifstofur ESB verið gerðar miðlægar. Innan ESB má sjá merki um það að ákvörðunarvald um stefnumörkun sé lagt í hendur embættismanna, en stjórnmálamenn látnir um framkvæmdina / innleiðinguna og hinir síðarnefndu þannig í reynd gerðir að embættismönnum skrifstofuveldisins. Með hverju árinu sem líður verður almenningur ósáttari við áhrifaleysi sitt. Úrsögn Breta úr ESB, kosningasigur bændaflokksins í Hollandi, fjöldamótmæli bænda í Þýskalandi, Frakklandi og víðar, eru til marks um það að almenningur sé búinn að fá nóg af valdboðsstjórn og kalli nú eftir því að stjórnmálamenn hlusti á vilja fólksins og svari til ábyrgðar. Öfugt við yfirstéttina virðist almenningur ekki sannfærður um að lausnin við öllum heimsins vanda sé að hækka skatta, þenja út velferðarkerfið og veikja undirstöðuatvinnugreinar. Meðan stjórnmálamenn neita að hlusta og vantreysta kjósendum til að eiga síðasta orðið í stærstu málum, er ekki við öðru að búast en að spenna haldi áfram að hlaðast upp milli þeirra sem setja reglurnar og þeirra sem búa við reglurnar.

Samantekt

Frammi fyrir öllu ofangreindu er með ólíkindum að ráðherrum í ríkisstjórn (og þingmönnum) kjósi að vinna að því að Alþingi samþykki frumvarp um bókun 35 sem miðar að því að færa Ísland enn lengra undir áhrifavald ESB, þvert gegn ytri aðstæðum, gegn ákvæðum stjórnarskrár og gegn skýrum samningsvilja þeirra sem gerðu samninginn fyrir Íslands hönd. Eftir hverju hafa Íslendingar að sækjast innan ESB? Eiga nánari tengsl við hnignandi svæði að styrkja íslenskt hagkerfi? Á aukið áhrifavald miðstýrðs og ólýðræðislegt kerfi að styrkja íslenskt lýðræði? Á almennur forgangur EES réttar umfram íslensk lög að styrkja stöðu Alþingis? Í stað þess að færa Ísland nær ESB hefði verið gáfulegra að færa okkur fjær.

Lokaorð

Með hliðsjón af hagstærðum samningsríkja EES árið 1993 hefði mögulega mátt réttlæta að smáríkin færðu margvíslegar fórnir fyrir aðgang að innri markaði Evrópubandalagsins (EB) á þeim tíma. Eins og mál hafa þróast til dagsins í dag hefur samningsaðilinn farið í gegnum pólitíska stökkbreytingu og umbreyst yfir í Evrópusambandið (ESB) sem ber orðið ýmis einkenni sambandsríkis. Á sama tíma hafa efnahagslegir innviðir ESB veikst, hagþróun verið neikvæð, miðstýring aukist, allt með þeim afleiðingum að varhugavert hlýtur að teljast fyrir Ísland að tengja sig nánar við meginland Evrópu eins og nú háttar til. Tímasetning málsins er því óskiljanleg og áhugi þingmanna og ráðherra á því að keyra þetta í gegnum Alþingi er óútskýrður. Allt kallar þetta á mun nánari greiningu, skýringar og rökræður. Bregðist Alþingi skyldum sínum gagnvart stjórnarskrá Íslands, þá blasir við samkvæmt framangreindu að málið er af þeirri stærðargráðu og framtíðarhagsmunirnir svo miklir að forseta ber að leyfa almennum kjósendum að eiga síðasta orðið í þjóðaratkvæði.