Sérfræðingur rýnir í kristalskúlu

Íslendingar hafa alltaf haft sérstakan áhuga á fólki sem gefur sig út fyrir að geta séð inn í framtíðina. Frá fyrri tíð þekkjum við sagnir um völvur og spákonur, um Njál á Bergþórshvoli sem talinn var forspár. Enn í dag lesa menn í kindagarnir, í bolla o.fl. Sérfræðingadýrkun íslensku þjóðarinnar náði hámarki í "kófinu" þegar öll pólitísk stefnumörkun var afhent fólki sem hafði menntast til þröngsýni, þ.e. til að vita meira og meira um minna og minna. Meðan allt þjóðlífið snerist um baráttu gegn veiru sem 99,7% fólks lifði af, var efnahagslífinu fórnað, skuldum safnað, peningar prentaðir, verðbólgu sleppt lausri, menntun vængstífð og samfélagið sett á hliðina með sálrænum og félagslegum afleiðingum sem taka mun mörg ár (áratugi) að slétta yfir. Ætlum við að láta þetta okkur að kenningu verða? Nei, því sérfræðingadýrkunin heldur áfram, sbr. þetta viðtal hér við jarðfræðing sem spáir hér fyrir um þróun mála í undirdjúpunum sem augljóslega er þó erfitt að spá nokkru um. En þversögn sérfræði-dýrkunarinnar er sú að því meiri sérfræðingur sem þú telst, því minni ábyrgð berðu. Og jafnvel þótt í ljós komi að þú hafir haft algjörlega rangt fyrir þér sem sérfræðingur, þá breytir það engu um trúverðugleika þinn og þér leyfist að ávarpa blaðamenn og þjóðina algjörlega kinnroðalaust næsta dag, án þess að biðjast afsökunar, sem er eðlilegt því hvorki sérfræðingurinn sjálfur né þjóðin sem tilbiður sérfræðingana getur viðurkennt að mistök hafi verið gerð. Þess vegna er best að miða öll viðtöl og allar greiningar við það sem gerist í óvissri framtíð. Með því að grafa mistök fortíðarinnar og einblína á framtíðina má jafnvel ná tökum á pólitískri stefnumótun, sem er mjög gott bæði fyrir stjórnmálamenn (sem vilja koma sér undan að taka mikilvægar ákvarðanir sem unnt væri að kenna þeim um síðar) og fyrir sérfræðingana (sem vilja efla fjárhag sinna stofnana og öðlast aukin völd). 

Lík­leg­a 100-150 ár í að næsti hluti fari af stað

Gríski harmleikurinn var (og er) kennslustund í auðmýkt

Í Grikklandi til forna þjónuðu leikhúsin m.a. þeim tilgangi að minna á að við erum ekki hlutverkin sem við leikum. Á bakvið persónuna (grímuna) er manneskja af holdi og blóði. Hver sem ruglast á þessu tvennu gæti sjálfur orðið söguhetja í grískum harmleik, þar sem hroki og hégómi ýta fyrst undir að viðkomandi belgist út, en þessir sömu þættir verða svo til þess að bólan springur og sami maður þarf að leita að sjálfum sér í rústunum eftir að allt sem hann áður reiddi sig á er hrunið til grunna. 

Gríski harmleikurinn þjónaði þannig þeim tilgangi að minna alla á að við erum dauðleg og ekki merkilegri en annað fólk - og að þótt lífið lyfti okkur stundum hátt þá fellir það okkur jafnharðan aftur. [Innskot: Íslenska leikhúsið hefur gleymt þessum rótum, sbr. uppsetningu Borgarleikhússins á drykkjurausi stjórnmálamanna sem sýnt var fyrir fullu húsi nokkrum sinnum og þjónaði þeim tilgangi að senda leikhúsgesti út í hroka og dómhörku, en ekki í auðmýkt eins og í Grikklandi].

Kári Stefánsson er að mörgu leyti frábær maður, greindur og hugrakkur - og undir harðri skel er þar hlýr og góður mannvinur, en margt það besta í hans fari varð forstjórahlutverkinu að bráð á síðasta hluta starfsferilsins, sbr. ummæli hans um Grímseyjarútlegð þeirra sem ekki vildu hópast í fjöldasprauturnar góðu og um "drullusokkshátt" þeirra sem vildu kynna sér málið gaumgæfilega áður en þeir brettu upp ermarnar í Laugardalshöllinni.

Í þessu ljósi er ólíklegt að margir muni sakna forstjórans Kára Stefánssonar, sú persóna þarf ekki að vera neinum harmdauði, allra síst Kára Stefánssyni sjálfum. Á þessum tímamótum gefst honum dýrmætt tækifæri, sem þroskaðir menn hafa í aldanna rás stefnt að, þ.e. að leyfa egóinu að deyja og rísa upp sem nýr og betri maður. Sjálfur hef ég farið í gegnum slíka vegferð á síðustu mánuðum og þótt ég sé ekki kominn í gegnum eldinn get ég vottað að þetta er þroskandi reynsla og til þess fallin að styrkja hvern sem gengur þá braut að "deyja sjálfum sér" og geta vonandi farið að lifa í þjónustu við aðra. 

Svolítill djammkarl í vísindum

"Skringileg skautun" eða eðlilegt andsvar fólks sem hefur fengið nóg af lygum og óheilindum?

Íslendingar eru ekki vitlausari en aðrar þjóðir og engin ástæða er til að ætla annað en að Íslendingar vilji bjarta framtíð fyrir sig, börnin sín og landið sitt. Fram hjá því verður þó ekki litið að Íslendingar búa við einsleitt skólakerfi, einsleitt fjölmiðlaumhverfi og einsleita pólitík, þar sem flestir fræðimenn, fjölmiðlamenn og ráðamenn una sér best á hnjánum í tilbeiðslu gagnvart stærri erlendum ríkjum / ríkjasamböndum, eins og hirðmenn fortíðar sem vildu gerast handgengnir erlendu konungsvaldi, eltast við vald án nokkurs sýnilegs æðri tilgangs og öðlast virðingu án þess að þurfa að axla neina ábyrgð. 

Hér verður ekki reynt að setja fram neina stóra kenningu um þetta, en kannski tilgátu: Er þetta myndbirting inngróinnar minnimáttarkenndar þjóðar sem daglega fær þau skilaboð í ríkisreknum skólum og ríkisreknum fjölmiðlum að við þurfum að skammast okkar fyrir fortíð okkar og sögu? Skapar smæð þjóðfélagsins skapar alls konar "jafningja-pressu" og samanburð sem gerir að verkum að erfitt getur reynst að standa fyrir utan hjörðina, fara sína eigin leið og hugsa sjálfstætt? Skýrir þetta að einhverju leyti hvers vegna Íslendingar tóku meira ástfóstri við covid-sprauturnar en flestar (allar?) aðrar vestrænar þjóðir og hvers vegna kannanir benda til að yfir 90% þjóðarinnar myndu kjósa frambjóðendur Demókrataflokksins í BNA og hvers vegna 96% íslenskra kvenna hefðu kosið þessa konu hér. 

Í klassísku tilliti þjóna stjórnmál því hlutverki að jafnvægisstilla þjóðarskútuna. Hvernig er það hægt ef yfir 90% kjósenda hafa varpað sér á aðra hlið skipsins og keppast við að fordæma þá sem vilja reyna að leiðrétta slagsíðuna? Hvort sem þetta er orsök eða afleiðing, þá er raunveruleikinn sá að Íslendingar fengu í síðustu kosningum að velja úr 7-8 útgáfum af bandaríska Demókrataflokknum (frá sósíalistum til Sjálfstæðisflokks) auk Miðflokks sem vill standa með annan fótinn í sama feni og hinir og svo Lýðræðisflokksins sem hélt á lofti klassískum málflutningi frjálslynds íhalds, sem algeng voru í íslenskri pólitík fyrir 25 árum, en hafa vart mátt heyrast síðustu ár. Vitað var að þegar veitt er í tjörn sem geymir innan við 10% kjósenda mun það kvíslast enn meira, en röddin varð samt að fá að heyrast, því engin skúta getur siglt með viðvarandi slagsíðu. Leiðréttingin er ekki aðeins nauðsynleg, hún er óhjákvæmileg og óumflýjanleg. Þegar kjósendur hafna gömlum flokkum, sem sannað hafa gagnsleysi sitt og brotið öll loforð, þá er það heilbrigðismerki og sýnir eðlilegt lífsmark meðal hugsandi fólks en ekki "skringilega skautun víða um heim". Prófessor sem þannig talar sýnir minni skilning á stjórnmálum en hinn venjulegi, almenni kjósandi. Óskiljanlegt er hvers vegna verið er að borga mönnum fræðimannslaun sem sýna minni skilning á viðfangsefninu en maðurinn á götunni, sem ekkert fær borgað fyrir sitt pólitíska framlag. 

Hvað tengir okkur saman?

Á lífsleiðinni hef ég orðið fyrir ýmiss konar reynslu sem erfitt er að útskýra sem tilviljanir. Dæmi: Í vikunni sem leið fékk ég fregnir af því að kær vinur minn hefði látist daginn áður. Þær fréttir komu, því miður, ekki alveg á óvart, því hann hafði glímt við erfið veikindi um hríð. Þegar mér bárust þessar fréttir varð ég þó sem þrumu lostinn því einmitt þessa sömu nótt sem hann lést hafði mig dreymt hann svo ljóslifandi og hann hafði kvatt mig svo fallega í draumnum, brosandi og hlæjandi sínum eftirminnilega hlátri. Þann sama dag hafði svo raunar konan mín spurt mig - upp úr eins manns hljóði - hvað væri að frétta af þessum góða vini mínum. Um hann hafði hún ekki spurt áður svo ég muni - og ég man heldur ekki eftir að hafa dreymt hann fyrr. Það var eins og hann hefði vitjað okkar beggja þessar klukkustundir eftir andlátið. 

Annað dæmi: Félag sjálfstæðismanna um fullveldismál hélt fund í Valhöll fyrir u.þ.b. 3 árum. Húsfyllir var á fundinum. Á fremsta bekk sat maður sem ég þekkti vel í sjón átti að vita hvað hét fullu nafni, en mundi þó alls ekki þá stundina. Um kvöldið þegar ég lagðist til svefns reyndi ég að rifja upp millinafn hans og föðurnafn en gat ómögulega munað. Ég sofnaði út frá því að fara með stafrófið í leit að föðurnafninu. Daginn eftir átti ég bókaðan fund á kaffihúsi úti í bæ og þegar ég gekk þar inn kl. 9 var einmitt þessi maður sá fyrsti sem ég sá þar inni og hann kom gangandi á móti mér með útrétta hönd og kynnti sig með fullu nafni. (Ég viðurkenni að þá leit ég í kringum mig til að sjá hvort þarna væri falin myndavél, sbr. kvikmyndina Truman Show). Fleiri dæmi mætti nefna. 

Á tímamótum lífsins, á afmælum, við andlát, við barnsfæðingu, getum við ekki annað en leitt hugann að tilgangi þessa furðulega ferðalags sem við erum hér á. "Við erum gestir og hótel okkar er jörðin" orti Tómas Guðmundsson, og tónlistarmaðurinn Jónas Sig. færði í glæsilegan "sósíal-realískan" nútímabúning með því að segja "Við erum hótel og gestir okkar eru hugmyndir allra hinna". Meginhugmynd hins vestræna manns, sem hann hefur leyft öðrum að planta í hugskot sitt, er að Guð sé ekki til. Samfélag sem ætlar að leggja slíka forsendu til grundvallar daglegu lífi, án þess að hafa annan tilvistarlegan valkost, leiðir daglegan glundroða yfir þjóðfélagið, því engin hugmyndafræði getur fyllt í það skarð sem trúin skilur eftir sig og engin kredda getur verið það akkeri sem vonin um framhaldslíf veitir.

Við erum öll samtengd. Hugar okkar og hjörtu eru tengd sömu uppsprettu, sama ljósi. Þetta vitum við öll og höfum skynjað í okkar eigin lífi. Þessu ljósi, þessum kærleika, megum við ekki afneita, heldur fylla líf okkar með þeirri vissu að andinn er eilífur og lifir áfram þótt líkaminn visni og deyi. 

 

 

Þetta er þitt líf, ekki sviðsetning í boði ríkisins (RÚV)

Í þjóðfélagi sem er afgirt með Pótemkín-tjöldum sem ríkisreknir og ríkisstyrktir fjölmiðlar setja upp og hagræða daglega hefur veruleiki hins venjulega manns allur hliðrast, þ.m.t. hinn pólitíski veruleiki. Í Bandaríkjunum birtist þetta m.a. í því að þeir sem áður aðhylltust stefnu Demókrataflokksins (Demókrataflokks FDR / Kennedy) urðu heimilislausir þegar flokkurinn gerðist róttækur vinstri flokkur og sagði skilið við eigin grunngildi frjálslyndis, málfrelsis, gagnrýninnar hugsunar, aðgæslu gagnvart valdaásælni stórfyrirtækja, trú á getu hins almenna borgara til að stjórna sjálfum sér og um lýðræðislegt stjórnarfar. Tvo menn má nefna hér sem gerst hafa Repúblikanar því þeir telja þann flokk nú einan um að verja þessar hugsjónir: Robert F. Kennedy jr. og Chuck Norris (hinn eina sanna). Á Íslandi er hliðrunin sýnileg í því hvernig þeir sem aðhylltust stefnu Sjálfstæðisflokksins (Sjálfstæðisflokks Bjarna Benediktssonar eldri / Ólafs Thors) hafa orðið heimilislausir þegar flokkur Bjarna Benediktssonar yngri gerðist "woke", sósíaldemókratískur flokkur sem á grunni EES vann leynt og ljóst að því að auka áhrif ESB hérlendis og sagði skilið við grunngildi frjálslyndrar íhaldsstefnu um takmörkuð ríkisafskipti, sjálfstæði Íslands, fullveldi, stuðning við vinnandi fólk fremur en hagsmuni stórfyrirtækja o.s.frv. RÚV sem helsti leikmyndasmiður Pótemkín sviðsins hérlendis kallar menn eins og Robert og Chuck "rugludalla", en hefur vafalaust mun verri orð um þá sem ekki vilja láta sópast með straumröstinni sem sogar íslenskt þjóðlíf og efnahagslíf sífellt nær ginnungagapi sósíalískrar dystópíu, þar sem allir hafa sömu skoðun ... og hamstra klósettpappír! 

Er ekki kominn tími til að hætta að láta leikmyndina dáleiða sig, draga fölsk leiktjöld niður og rýna í handritið sem ríkislaunaðir leikarar eru að flytja okkur? Er ekki tímabært að hætta að láta blekkjast af leikmyndinni, búningunum og stimplunum, en gerast þess í stað beinir þátttakendur í að semja betra handrit?