Ríkisfjármagnaðir fjölmiðlar eru ekki frjálsir fjölmiðlar. Hugleiðing á útfarardegi Ellerts B. Schram.

Mér er í barnsminni þegar Ellert B. Schram o.fl. stofnuðu Fréttaútvarpið, frjálsa útvarpsstöð, til að andmæla einokun ríkisíns á þeim miðli. Rekstrinum lauk á dramatískan hátt, þar sem Ellert lýsti því í beinni útsendingu hvernig "varðhundar einokunarinnar og afturhaldsins sem kerfiskallarnir og ósvífnir stjórnmálamenn hafa sigað á okkur". Málaliðar ríksvaldsins voru komnir á hurðahúninn til að rjúfa útsendingu. "Þeim liggur mikið á, varðhundum kerfisins, þegar frelsið er farið að ögra þeim". Þetta var á þeim tíma þegar alvöru blaðamennska fólst í því að veita valdinu raunverulegt aðhald og sjá til þess að almenningur fengi aðgang að fleiri sjónarmiðum en aðeins þeim sem ríkisvaldið blessaði. Allt þetta hugsa ég í fjarlægu landi á útfarardegi Ellerts, því fróðlegt hefði verið að heyra hvað hann hefði sagt um þá mynd sem nú hefur afhjúpast í Bandaríkjunum og á alþjóðavettvangi: USAID hefur látið milljónir dollara renna til þúsunda blaðamanna og mörg hundruð fréttaveita um allan heim í því skyni að stýra fréttaflutningi!

Af þessu tilefni birti ég hér þýðingu á texta sem mér sýnist vera ritaður undir dulnefni (Amuse). Um höfundinn veit ég ekkert, en textinn er býsna skýr og góður, - og á fullt erindi við þjóð sem leyft hefur samstilltum (samspilltum?) fjölmiðlum að stýra umræðu (og skoðunum sínum) allt of lengi. TExtinn á fullt erindi við íslenskt þjóðfélag, þar sem allir fjölmiðlar eru annað hvort ríkisreknir eða rikisstyrktir: 

Frjáls fjölmiðlun er grundvallaratriði í lýðræði. Hún starfar sem fjórða valdið, stofnun aðskilin löggjafarvaldinu, framkvæmdavaldinu og dómsvaldinu, en samt með það hlutverk að halda þeim öllum til ábyrgðar. Hún tryggir að valdi sé haldið í skefjum, misnotkun sé afhjúpuð og borgarar upplýstir. En þegar fjölmiðlar hætta að starfa sjálfstætt—þegar þeir verða fjárhagslega háðir sömu stjórnvöldum og þeir ættu að fjalla gagnrýnið um—þá hætta þeir að vera eftirlit með valdinu og verða í staðinn þjónar þess. Í dag hefur það, sem áður var óháð afl með sterka sjálfstæðisstefnu, verið innlimað í valdakerfi ríkisins, grafið undan hlutlægni þess og trúverðugleiki þess rýrnað.

Þessi þróun er engin tilviljun. Vinstrið í Bandaríkjunum, sem oft heldur því fram að „lýðræði deyi í myrkri,“ hefur tekið upp ríkisfjármagnaða blaðamennsku sem leið til að stjórna orðræðunni. Undir yfirskini þess að „vernda óháða blaðamennsku“ er skattfé dælt í fjölmiðlastofnanir sem styðja nánast eingöngu frjálslyndar hugmyndir og frambjóðendur Demókrata. Afleiðingin er ríkisstyrkt einokun á upplýsingum—einokun sem útilokar í raun og veru íhaldssamar raddir úr þjóðlegri umræðu.

Sönnunargögnin eru skýr. Samkvæmt rannsókn Pew Research Center frá 2022 segjast aðeins 7% blaðamanna vera íhaldssamir. Enn meira áberandi er að 96% af pólitískum framlögum blaðamanna fara til Demókrata, samkvæmt gögnum frá alríkiskosningastofnuninni (FEC). Hugmyndafræðileg slagsíða fjölmiðla er ekki lengur spurning um tilfinningu eða tilgátur; hún er sönnuð með tölfræðilegum staðreyndum. Þegar yfirgnæfandi meirihluti þeirra sem móta almenningsálitið hallar á einn veg—og þegar opinbert fjármagn heldur úti fjölmiðlum þeirra—verður hugmyndin um frjálsa og sanngjarna fjölmiðlun að blekkingu.

Alríkið hefur beinan þátt í þessari hugmyndafræðilegu yfirtöku. Með auglýsingasamningum, styrkjum og niðurgreiðslum veitir Washington vinstrisinnaðum fjölmiðlum stuðning, á meðan íhaldssamir fjölmiðlar þurfa að bjarga sér sjálfir. Stofnanir á borð við USAID (Bandaríska þróunaraðstoðin) hafa veitt fjármuni til þúsunda blaðamanna og fjölmiðlahópa, en yfir 94% af pólitískum framlögum starfsmanna þessarar stofnunar fara til Demókrata. Þetta eru ekki hlutlausar ákvarðanir. Þær fela í sér stefnumótandi fjárfestingu í hugmyndafræðilegri samræmingu—þar sem ákveðnar frásagnir eru magnaðar upp á meðan aðrar eru kerfisbundið þaggaðar niður.

Nýleg greining Columbia Journalism Review sýndi fram á að USAID hefur stutt yfir 6.200 blaðamenn, 707 fréttamiðla og nærri 300 fjölmiðlastofnanir í 30 löndum. Bandarísk stjórnvöld eru þannig orðin, samkvæmt eigin yfirlýsingum, stærsti opinberi bakhjarl „sjálfstæðra“ fjölmiðla í heiminum. En hversu „sjálfstæðir“ eru fjölmiðlar sem treysta á ríkisfjármögnun? Stofnendur Bandaríkjanna voru fullkomlega meðvitaðir um hættuna sem fylgir ríkisrekinni upplýsingadreifingu og skildu að sannarlega frjáls fjölmiðlun verður að vera óháð þeim stjórnvöldum sem hún gagnrýnir.

Framganga USAID er sérstaklega varhugaverð. Þrátt fyrir yfirlýsingar um að stuðla að lýðræði endurspeglar fjármögnun þess á fjölmiðlum í raun áróðursaðferðir kalda stríðsins. Í stað þess að standa vörð um raunverulega fjölmiðlafrelsi virkar USAID sem tæki bandarískrar valdapólitíkur, þar sem fjármögnun blaðamanna og fjölmiðlahópa fer eftir því hvort þeir samræmast hugmyndafræði Washington-stjórnarinnar. Þeir hunsa á meðan vinstristjórnir sem bæla niður íhaldssamar raddir. Þessi vafasama „verndun fjölmiðlafrelsis“ afhjúpar hinn raunverulega tilgang: pólitísk afskipti klædd í dulargervi fjölmiðlastuðnings.

Skoðum dæmi: Í Suður-Ameríku hefur USAID fjármagnað vinstrisinnaða fjölmiðla sem vinna gegn íhaldssömum stjórnvöldum. Í Austur-Evrópu hafa fjölmiðlaáætlanir þess verið notaðar til að styðja andstöðuhreyfingar gegn hægrisinnuðum ríkisstjórnum í Ungverjalandi og Póllandi, á meðan þögn ríkir um vinstrisinnaðar kúganir annars staðar. Þessi valkvæða notkun á „fjölmiðlafrelsi“ gefur skýra vísbendingu um hið sanna markmið stofnunarinnar: pólitísk afskipti sem dulbúnar fjölmiðlastyrkjum.

Maður verður að spyrja: Ef USAID er svo staðráðið í að vernda fjölmiðlafrelsi, hvers vegna er það hvergi sjáanlegt á stöðum eins og Kúbu eða Venesúela, þar sem blaðamenn standa frammi fyrir raunverulegum hótunum frá alræðisstjórnum? Svarið er augljóst—fjölmiðlaverkefni USAID snúast ekki um að efla óháða blaðamennsku heldur um að hanna stjórnarskipti gegn ríkisstjórnum sem andmæla alþjóðlegri framgangsstefnu Washington.

Þessi ríkisrekna fjölmiðlun hefur alvarlegar afleiðingar. Fréttir sem eru óþægilegar eru grafnar niður, og rannsóknir á spillingu innan Demókrataflokksins eru afgreiddar sem „samsæriskenningar.“ Áberandi dæmi var bælingin á Hunter Biden fartölvumálinu fyrir forsetakosningarnar 2020—mál sem síðar var staðfest sem raunverulegt, en var á sínum tíma afskrifað sem „rússnesk upplýsingaóreiða“ af fjölmiðlum sem fylgdu fyrirmælum stjórnvalda. Afleiðingin? Opinber umræða verður bjöguð, kosningar verða fyrir áhrifum og ólíkar skoðanir eiga erfitt með að komast að.

Stofnendur Bandaríkjanna skildu mikilvægi sjálfstæðrar fjölmiðlunar. Fjölmiðlar sem fá fyrirmæli—og fjármögnun—frá ríkinu eru ekki frjálsir fjölmiðlar. Þeir eru tæki ríkisvaldsins. Einu raunverulegu lausnina er að aðskilja fjölmiðlun og ríkið með öllu. Skattfé á ekki að renna til fréttastofa. Fjölmiðlar verða að keppa á frjálsum markaði hugmynda, þar sem trúverðugleiki, en ekki pólitískt stuðningsnet, ræður úrslitum um afdrif þeirra.

Þjóð sem leyfir ríkisvaldinu að taka yfir fjölmiðlana á sér ekki frjálsa fjölmiðlun. Hún á sér aðeins opinbera málpípu, dulbúna sem sjálfstæða fjölmiðlun. Þangað til stjórnvöld eru rekin út úr fjölmiðlastarfseminni mun blaðamennska í Bandaríkjunum halda áfram að hnigna—frá því að vera varðhundur valdsins í að verða þægur kjölturakki þess, geltandi aðeins þegar húsbóndinn skipar svo fyrir.

 

 

 

 

Fleiri sjálfsmörk í vændum?

Áður hefur hér verið vísað til kannana sem gerðar hafa verið á Íslandi sem bentu til yfir 90% Íslendinga hefðu kosið K.Harris sem forseta Bandaríkjanna hefðu þeir haft rétt til að kjósa í þar í landi. Tölfræðin er vissulega ótrúleg, en um leið á einhvern hátt óhugnanleg, því það getur ekki verið hollt að búa í samfélagi þar sem allir eiga að hafa sömu skoðun. En dömur mínar og herrar hér er óklippta viðtalið sem "60 minutes" tók við Harris í aðdraganda kosninganna en stakk svo ofan í skúffu, því svörin voru talin til þess fallin að skaða frambjóðandann sem veitti þau. Viðtalið segir okkur væntanlega ýmislegt um (íslenska) kjósendur, en líka margt um það hvernig fjölmiðlar geta reynt að fela það sem þykir ekki sýna "þeirra frambjóðendur" í nægilega jákvæðu ljósi.

Eitt að því sem Harris segir í viðtalinu er að forseti USA geti ekki komið landamæragæslu í viðunandi horf, því þingið þurfi að koma að málum. Örfáum dögum eftir að DT tók við embætti hafði hann þó komið því til leiðar að Mexíkó sendi 10.000 hermenn að landamærunum til að koma skikki á gæsluna við landamærin og skrúfa fyrir straum ólöglegra innflytjenda. 

Samhliða þessu er hafin eftirtektarverð tiltekt í fjármálum Bandaríkjanna, þar sem verið er að skrúfa fyrir peningasendingar USAID út um allan heim, m.a.: 

- $45 million for DEI scholarships in Burma - $3 million for girls centered climate action in Brazil - $125 million to racialize public health - $280,000 for diverse birdwatchers - $1.5 million for DEI in Serbia - $70,000 for DEI musical in Ireland - $2.5 million for electric vehicles in Vietnam - $47,000 for trans opera in Colombia - $32,000 trans comic book in Peru - $2 million for sex changes in Guatemala - $6 million for tourism in Egypt

óstaðfestar fregnir herma að milljónir dollara hafi ratað alla leið til Íslands. Fróðlegt verður að sjá hvað koma mun í ljós þegar listarnir hafa verið birtir, en það gæti orðið dagaspursmál úr þessu. Leitt væri (og ljótt) ef íslenskir þrýstihópar (og fjölmiðlar) hafa þegið sporslur frá USAID og notað þá fjármuni til að reyna að móta skoðanir Íslendinga í þágu þeirra sem stóðu að baki framboði Harris og áður Bidens. Ef slíkt kemur upp úr kafinu myndi það kalla á alvarlega umræðu um notkun erlendra fjármuna í áróðursskyni og til skoðanamyndunar á Íslandi. En vonandi þurfum við engar slíkar áhyggjur að hafa, því það er svo gott að geta huggað sig við tilhugsunina um að Ísland sé krúttlegt og óspillt.

Ný ríkisstjórn Íslands má ekki við því að fá á sig fleiri sjálfsmörk á fyrstu dögunum. Kannski gæti hún snúið vörn í sókn og tileinkað sér að fara sparlega með fé landsmanna og komið viðunandi stjórn á landamæragæsluna? Þroskaðir stjórnendur tileinka sér góð vinnubrögð hvaðan sem þau koma.