Eiga börn að fá menntun eða heilaþvott?

Konan mín, sem er kennari, nefndi við mig í gær, að enska orðið ,,education" er samsett út tveimur latneskum orðum, þ.e. ed (út úr) og ducar (að leiða) = Educar, að leiða út úr eða draga fram það sem býr hið innra. 

Í því ljósi spyr ég sjálfan mig (og lesendur), hvort menntakerfi nútímans standi undir þessu hlutverki, eða hvort fremur mætti kalla það innrætingarkerfi, þar sem ungmenni eru þjálfuð í að hlýða, ganga í takt, lúta yfirvaldi og innbyrða það sem kemur utan frá gagnrýnislaust.

Eftir að hafa fylgst með íslensku skólastarfi - í návígi - í rúmlega 40 ár er ég ekki viss um að það hvetji fólk til skapandi hugsunar, rökræðu, frjálsrar tjáningar og virkrar hlustunar. Með þessu er ég ekki að segja að skólakerfið sé alslæmt, en þegar horft er á tölfræðilegar staðreyndir um lélega grunngetu íslenskra nemenda í lestri, reikningi o.fl. þarf að viðurkenna að kerfið nálgast einhvers konar þrot. Hermundur Sigmundsson hefur gert grein fyrir því hvernig viðvörunarmerkin verða stöðugt alvarlegri. Kerfið er byggt á úr sér gengnum prússneskum grunni, þar sem öllu er hólfaskipt eftir tímabilum, aldri o.fl. Áhersla á sérhæfingu leiðir til þess að nemendur vita stöðugt meira og meira um minna og minna. Í skólakerfinu lærir fólk ekkert sem kalla má vinnusiðferði eða klassískar dyggðir. Sá þáttur á að hvíla á herðum foreldra, en þegar þeir ,,útvista" þeirri ábyrgð til kerfisins er hætt við að boltinn falli til jarðar án þess að nokkur grípi hann. Í þessu samhengi minnist ég orða innhringjanda í ,,Þjóðarsálina" fyrir ca. 30 árum sem kvartaði yfir því að sonur hans (12 ára) væri ,,ekki enn búinn að læra borðsiði í skólanum"! 

Mögulega er framangreind skekkja ein skýringin á þeim daglega sorgarviðburði að heyra fólk tala gegn betri vitund til að forðast gagnrýni / til að falla í kramið / til að öðlast tímabundnar vinsældir. Af hverju geta menn ekki fundið styrk til að standa með sjálfum sér og því sem þeir vita að er rétt? Er það af því að ,,menntun" okkar hefur þjálfað okkur í að endurtaka en hugsa ekki? Við nálgumst mögulega einhvers konar siðferðilegt gjaldþrot þar sem siðrænar undirstöður hverfa sjónum en sú staðreynd er falin með hégómlegri dyggðaskreytingu (e. virtue signalling), þar sem ,,fjölbreytni" þýðir að allir eigi að hugsa og tala eins, og þar sem ,,umburðarlyndi" elur af sér útskúfun allra sem ekki vilja ganga í takt. Í orðabók nútímans stendur ,,lýðræði" fyrir innleiðingu erlendra reglna sem almenningur hefur aldrei kosið um. 

Samantekt

Allir menn hafa innbyggðan áttavita sem segir okkur hvað snýr upp og niður og gerir okkur unnt að greina á milli sannleika og ósanninda, milli góðs og ills. Sigurður Hallur Stefánsson héraðsdómari, sem nú er látinn, orðaði þetta á þessum nótum: ,,Rödd samviskunnar er lágvær en skelfilega skýr". Þrátt fyrir ytra áreiti og hávaða geta allir heyrt þessa rödd, hver sem það heyrir er getur haldið sig réttu megin í tilverunni, en þá verða menn líka að þora að vera þar.

,,Af öllum mannlegum löstum er ragmennskan verst" (Mikail Bulgakov, Meistarinn og Margarita).