Seneca þá og Ísland nú

Fyrri kynslóðir Íslendinga, sem öldum saman bjuggu við fátækt, réttleysi, kúgun, misskiptingu, valdaleysi, einangrun og áhrifaleysi, þar sem innlendir valdamenn gengu fram í nafni fjarlægs konungsvalds og helsta úrræði niðurlægðrar þjóðar var að auðmýkja sig enn frekar með því að senda bænaskjöl til konungs, átti sér þann draum að verða sjálfstæð þjóð, þjóð á meðal þjóða, sem ætti sitt eigið land og nyti arðs af vinnu sinni og auðlindum landsins, án erlendrar skattheimtu og að hóflegir skattar rynnu til uppbyggingar á íslenskum innviðum til þjónustu fyrir þá sem vilja byggja landið.

Fyrir rétt rúmlega 80 árum náðu Íslendingar því takmarki að eignast hér sjálfstætt lýðveldi, með eigin löggjafarvaldi og innlendu dómsvaldi, og þótt það hafi gerst nokkuð átakalaust, þá grunaði varla nokkurn mann að þessi sama þjóð myndi nokkrum áratugum síðar - átakalaust - láta frá sér lýðveldið, lögin, landið og valdið. Þetta sjáum við þó gerast þegar Íslendingar nútímans, sem ein auðugasta, friðsælasta þjóð heims, sem státar af hreinni náttúru og miklum auðlindum, ætlar að láta nýja ríkisstjórn halda áfram á vegferð þeirrar fyrri, að gangast ESB, Nato, SÞ o.fl. erlendum valdastofnunum á hönd. Þetta gerist átakalaust og nánast umræðulaust, nánast eins og þetta skipti engu máli.

Í leit að skýringum / hliðstæðum má mögulega líta til Rómarveldis og falls þess. Rómverski heimspekingurinn, ræðusnillingurinn og leikskáldið Seneca (4 fyrir Krist - 65 eftir Krist) þekkti valdakerfið af eigin raun og þar með spillinguna og sóunina sem viðgekkst hjá yfirstéttinni. Hann taldi að fólki hefði verið betur borgið í lýðveldi en undir harðstjórn, því lýðveldið grundvallaðist á dyggðum (hugrekki, hófsemi, visku, réttlæti), þar sem valdhafar svöruðu til ábyrgðar og valdinu var dreift; þar sem fólk gat varist ofríki með lögum; þar sem hugdjarfir menn veittu harðstjórninni viðnám í nafni sjálfsákvörðunarréttar, innlendra laga og frelsishugsjónar.   

En Seneca sá með eigin augum að samborgarar hans skeyttu meira um hégóma og fánýti en gott stjórnarfar. Í bók sinni "Um lífsins stuttu stund" (e. On the Shortness of Life) undrast Seneca m.a. hvernig menn sem hann hélt að væru sæmilega viti bornir geta setið heilu á hálfu dagana á rakarastofum borgarinnar til að láta snurfusa hár og skegg, í umræðum um hvort þetta hár eigi að klippa eða greiða, og missa jafnvel stjórn á skapi sínu takist rakaranum ekki að fela skallablettinn. Orðrétt spyr Seneca: "Hver, meðal þessara manna, myndi ekki fremur vilja sjá lýðveldið hverfa en hár sitt? Hver þeirra er ekki áhugasamari um fegurð höfuðs síns en að hafa það á herðunum? Hver myndi kjósa mikinn heiður umfram stílfágun?" 

[Tilvitnun Seneca um að hafa höfuðið á herðunum vísar væntanlega til þess að viðkomandi gangi fram eins og hugsandi menn en ekki eins og höfuðlaus hænsni]. 

Ég vona að Íslendingar eigi góða páska og nýti þá til íhugunar um það sem mestu varðar, en gleymi sér ekki í hégómanum eins og Rómverjarnir á tíma Seneca.