Sögulegir tímar, söguleg stef: Höfum við ekkert lært?

Í tilefni af yfirvofandi sjálfsskaða Alþingis við meðferð frumvarps um bókun 35 er vert að rifja upp að í Íslendinga sögu Jóns Jóhannessonar prófessors (1909-1957) er gerð grein fyrir endalokum hins forna lýðveldis Íslendinga (930-1262). Meginorsökin er þar rakin til þess að Íslendingar sem fóru til Noregs gerðust handgengnir konungi og sóru honum trúnaðareiða. „Sá siður hlaut að verða hættulegur, ef konungur reyndi að ná völdum hér á landi“ [JJ, 331]. Í lýsingu Jóns kemur fram að þessir menn hafi fest sig í viðjum valdsins, því konungur hafði hér útsendara, njósnara og opinbera erindreka. Hinir handgengnu menn urðu af þessum ástæðum hættulegir sjálfstæði þjóðarinnar. Þeir sköpuðu konungi bæði tæki og tækifæri til að skipta sér af málefnum Íslendinga, því þeim var skylt að reka erindi konungs samkvæmt skipunum hans og gæta hagsmuna hans vandlega. Á þeim sannaðist að enginn getur þjónað tveimur herrum. Þessir menn hafi að lokum átt um tvo kosti að velja og hvorugan góðan: Að svíkja þjóð sína eða svíkja konung.

Um slík örlög orti Jón Helgason prófessor 1951: 

Sú þjóð sem löngum átti ‘ ekki‘ í sig brauð

en einatt bar þó reisn í fátækt sinni,

skal efnum búin orðin þvílíkt gauð

er öðrum bjóði sig að fótaskinni.

Sú þjóð sem horuð ærið afhroð galt

af ofurheitri trú á frelsið dýra,

hún býður lostug sama frelsi falt

með fitustokkinn belg og galtarsvíra.

Sú þjóð sem veit sér ekkert æðra mark

en aurasníkjur, sukk og fleðulæti,

mun hljóta notuð herra sinna spark

og heykjast lágt í verðgangsmanna sæti.

Sú þjóð sem dottar dáðlaus, viljasljó,

og dillar þeim er ljúga, blekkja, svíkja,

skal fyrr en varir hremmd í harða kló.

Hægt er að festast, bágt mun úr að víkja!