Arnar Þór Jónsson

Kæri lesandi.

Er hægt að treysta þér og mér til að stjórna okkur sjálfum? Eða þurfum við sérfræðinga frá ríkinu til að hafa vit fyrir okkur? 

Svarið við þessu ætti að vera augljóst, því samkvæmt stjórnarskránni byggir allt stjórnkerfið á lýðræðislegum grunni, þar sem forsendan er sú að fólk hafi nothæfa dómgreind.

Reynsla síðustu 5 ára bendir samt sem áður til þess að stjórnvöld (og einhver hluti almennings) hafi misst trúna á þessari grunnforsendu lýðræðisins - og komist að þeirri niðurstöðu að almenningi sé ekki treystandi. Afleiðing þessaarar nálgunar birtist ekki síst í vilja yfirvalda til að stýra umræðu, ritskoða og berja niður heilbrigðar efasemdir. 

Ritskoðun er aðalsmerki alræðisríkja og andstæð öllu því sem lýðræðið byggir á. Engu að síður hafa stjórnvöld, ríkisstofnanir, ríkisforstjórar og útvaldir sérfræðingar lagt áherslu á að við, sauðsvartur almúginn, eigum ekki að efast um góðvild og visku stjórnvalda heldur treysta í blindni því sem kemur frá opinberum aðilum og kokgleypa þá línu sem stjórnvöld hafa lagt. 

Út frá þessu blasir auðvitað við að Internetið er stórhættulegt fyrirbæri og nauðsynlegt að sérfræðingar stjórnvalda hafi vit fyrir almúganum. Dæmi: Þegar "veiran skæða" ógnaði öllu lífi var víst hægt að lesa alls konar kenningar á netinu um það hvernig best væri að læknast / fyrirbyggja veikindi, t.d. með því að drekka klór(!). Þar sem almenningi er auðvitað ekki treystandi til að leggja sjálfstætt mat á svona "heilræði" þá var gripið til þess "skoða" þúsundir myndbanda á Youtube og koma á viðamiklu ritskoðunarsamstarfi, ekki aðeins á milli ríkja og ritskoðunarnefnda (afsakið, fjölmiðlanefnda) þeirra, heldur einnig með samstarfi við samfélagsmiðla "eins og Google, Twitter, Facebook" sem "tóku við sér" og voru "í samstarfi við fjölmiðlanefndir Evrópu".  

Já, Internetið er sannarlega hættulegur staður þar sem margur góður drengurinn og saklaus stúlkan getur villst á refilstigu, sérstaklega eftir að Twitter breyttist í X.com og alls konar kenningar fá að fljúga þar án eftirlits frá útvöldum sérfræðingum ríkisvalds. Þá er nú gott að geta huggað sig við að enn eru starfræktar fjölmiðlanefndir í Evrópu - og á Íslandi - þar sem fólk er einbeitt í þeim fróma ásetningi að hafa vit fyrir okkur, sem getum ekki haft vit fyrir okkur sjálfum. 

Ég skrifa þetta til að minna sjálfan mig og lesendur á að mesti vandi Íslendinga er ekki dómgreindarskortur (því öll þekkjum við mun á góðu og illu) heldur hugleysi. Síðarnefndi lösturinn birtist í andlegu mótstöðuleysi þjóðar sem lætur stjórnvöld valta yfir sig daglega, úr ýmsum áttum, hvort sem það varðar sóttvarnir, hernaðarhyggju eða annan áróður sem notaður er til að hræða fólk til hlýðni við þá stefnu sem stjórnvöld hafa bitið í sig hverju sinni. 

"Í Síðdegisútvarpinu þar sem Arnþrúður Karlsdóttir og Pétur Gunnlaugsson ræddu við Arnar Þór Jónsson lögmann og formann Lýðræðisflokksins var fjallað um hlutdrægni og áróður fjölmiðla. Sagði Arnar það vera vaxandi vandamál að íslensk fjölmiðlun og upplýsingaflæði einkennist af pólitískri slagsíðu og áróðri. Ríkisútvarpið hafi tekið sér þá stöðu að miðla áróðri og gegnir lykilhlutverki í að miðla einhliða upplýsingum sem móta skoðanir almennings án þess að fólk átti sig á áhrifunum. Hlusta má á þáttinn í spilaranum hér að neðan.

Ríkisútvarpið starfar sem áróðursvél

Arnar Þór benti á að Ríkisútvarpið starfi í dag sem áróðursvél í stað þess að vera óháð upplýsingaveita. Hann sagði að þótt þetta væri augljóst í einræðisríkjum væru Íslendingar almennt ekki meðvitaðir um hvers konar áhrifum þeir sæta í gegnum ríkismiðla. Að hans mati þjóni RÚV ekki lengur því hlutverki sem því var ætlað að sinna heldur hafi starfsemin snúist upp í að þjóna ákveðinni hugmyndafræði. Hann bendir á að það sé einkum ein skoðun sem fái að hljóma í dagskrá miðilsins og að önnur sjónarhorn séu kerfisbundið þögguð niður.

Skert upplýsingafrelsi og áhrif erlendra afla

Í umræðunni kom fram að Arnar telur upplýsingar sem koma frá fjölmiðlum á Íslandi litast of mikið af erlendum áhrifum. Hann benti á að stórar fréttastofur á borð við Reuters, BBC, AP og New York Times hafi þegið fjárframlög frá USAID og stýrt upplýsingaflæði í ákveðna átt í pólitísku skyni. Íslenskir miðlar vitna í þessa erlendu miðla og taki þannig sjálfkrafa undir tiltekna sýn á heiminn. Hann gagnrýndi að til dæmis Morgunblaðið leyfi því að gerast að netmiðill þeirra vísi sífellt í þessar erlendu stofnanir sem heimildir.

Ójöfn samkeppni á fjölmiðlamarkaði

Arnar Þór vék að því hvernig ríkisstuðningur við RÚV raski samkeppnisstöðu annarra miðla. Hann benti á að best væri að fjarlægja RÚV af fjárlögum og leyfa öðrum fjölmiðlum að starfa á jafnréttisgrundvelli. Að hans mati eru litlir og sjálfstæðir fjölmiðlar nú háðir velvilja yfirvalda sem geri þá háða þeirri sömu hugmyndafræði sem ríkir í ríkisrekna kerfinu. Hann telur að fjölmiðlaflóran á Íslandi sýni ekki raunverulega fjölbreytni þótt það sé sífellt verið að tala fyrir fjölbreytileika á yfirborðinu.

RÚV orðið stjórnmálatæki

Hann segir að rof hafi orðið í því tengslaneti sem fjölmiðlar áttu að vera hluti af. RÚV hafi verið stofnað til að veita þjóðinni upplýsingar, efla íslenskt mál og menningu. Nú sé RÚV í raun orðið stjórnmálatæki sem beitir áhrifum sínum til að móta samfélagsvitund út frá pólitískum markmiðum. Hann telur að þessi breyting hafi átt sér stað hægt og rólega og að almenningur hafi í mörgum tilvikum ekki gert sér grein fyrir þessu ferli fyrr en ástandið var orðið kerfisbundið.

Fólk þarf sjálft að leita upplýsinga um sannleikann á bak við fréttir

Í viðtalinu kallaði Arnar Þór eftir því að fjölmiðlum væri sýnt meira aðhald og að almenningur spyrji gagnrýninna spurninga. Hann hvatti fólk til að snúa sér frá ríkisreknum miðlum og leita upplýsinga víðar. Að hans mati er það eina leiðin til að skapa lýðræðislegt og opið samfélag þar sem fleiri sjónarmið fá að heyrast. Hann segir það grundvallaratriði í heilbrigðu lýðræðissamfélagi að fjölmiðlar starfi sjálfstætt og með ábyrgð gagnvart almenningi en ekki sem miðlar fyrir ríkisvald eða erlenda hugmyndafræði".

Kæru landsmenn, ef þið eruð enn að eyða tíma ykkar í að horfa á sjónvarpsfréttir og fá skilaboð þaðan um hvað þið eigið að hugsa, þá er hér umhugsunarverð ábending sem furðu lítið hefur farið fyrir í íslenskum fjölmiðlum: 

Wikileaks hefur flett ofan af fjárstuðningi USAID við fjölmðla í meira en 30 löndum frá árinu 2003. Fjármunir hafa runnið til 6.200 blaðamanna og 707 fréttamiðla, auk þess sem styrkir hafa runnið til 279 félagasamtaka. Í þessu felast stórkostleg afskipti bandarískra yfirvalda af alþjóðlegri fjölmiðlun síðustu tvo áratugi. Á fjárlögum fyrir árið 2025 voru 268,4M dollara eyrnamerktar "sjálfstæðum fjölmiðlum og frjálsu upplýsingastreymi" (e. independent media and the free flow of information). Meðal fjölmiðla og fréttaveitna sem þegið hafa þessa styrki eru: Reuters: 9M dollara; AP 500þ dollarar; Politico 32M dollara; New York Times 2,6M dollara; BBC 3,2M dollara; Internews 404M dollara. Rétt er að undirstrika að þetta eru einmitt þeir fjölmiðlar og fréttaveitur sem RÚV, mbl.is og visir.is virðast hafa allt sitt vit frá. 

Hefur fjölmiðlanefnd vakið athygli á þessum afhjúpunum? Hefur fjölmiðlanefnd einhvers staðar lagt til að tekið verði til umræðu hversu varnarlaus almenningur hefur verið gagnvart áróðri og hvernig fréttamennskan hefur greinilega verði gerð að söluvöru? Því hef ég ekki tekið eftir, en ég veit hins vegar að þegar "veiran skæða" var mest til umræðu þá hvatti fjölmiðlanefnd okkur til að taka mest mark á "stórum og rótgrónum" fjölmiðlum. Umrætt átak nefndarinnar "mikilvægu" fór af stað í maí 2020, en einmitt í þessum sama mánuði voru íslensk heilbrigðisyfirvöld upptekin við að nota PCR próf á allt sem hreyfðist. Í maí 2020 voru 10 manns taldir hafa látist úr Covid hérlendis, en 1798 tilfelli höfðu greinst og 3640 taldir hafa smitast, sem benti til að dánartíðni smitaðra væri 0,3%. Þótt augljóst væri orðið strax á þessum tíma að C19 var samkvæmt þessu ekki drepsótt - og ekki hættuleg ungu og heilsuhraustu fólki - var haldið áfram að berja á fólki með linnulausum hræðsluáróðri í fjölmiðlum. 

Ég veit ekki með ykkur, en það var einmitt um þetta leyti sem ég hætti að taka mark á "stórum og rótgrónum fjölmiðlum". 

P.S. Að lokum legg ég til að RÚV verði tekið af fjárlögum / rekstur þess skorinn niður um 90% og fjölmiðlanefnd verði lögð niður.

Fyrri kynslóðir Íslendinga, sem öldum saman bjuggu við fátækt, réttleysi, kúgun, misskiptingu, valdaleysi, einangrun og áhrifaleysi, þar sem innlendir valdamenn gengu fram í nafni fjarlægs konungsvalds og helsta úrræði niðurlægðrar þjóðar var að auðmýkja sig enn frekar með því að senda bænaskjöl til konungs, átti sér þann draum að verða sjálfstæð þjóð, þjóð á meðal þjóða, sem ætti sitt eigið land og nyti arðs af vinnu sinni og auðlindum landsins, án erlendrar skattheimtu og að hóflegir skattar rynnu til uppbyggingar á íslenskum innviðum til þjónustu fyrir þá sem vilja byggja landið.

Fyrir rétt rúmlega 80 árum náðu Íslendingar því takmarki að eignast hér sjálfstætt lýðveldi, með eigin löggjafarvaldi og innlendu dómsvaldi, og þótt það hafi gerst nokkuð átakalaust, þá grunaði varla nokkurn mann að þessi sama þjóð myndi nokkrum áratugum síðar - átakalaust - láta frá sér lýðveldið, lögin, landið og valdið. Þetta sjáum við þó gerast þegar Íslendingar nútímans, sem ein auðugasta, friðsælasta þjóð heims, sem státar af hreinni náttúru og miklum auðlindum, ætlar að láta nýja ríkisstjórn halda áfram á vegferð þeirrar fyrri, að gangast ESB, Nato, SÞ o.fl. erlendum valdastofnunum á hönd. Þetta gerist átakalaust og nánast umræðulaust, nánast eins og þetta skipti engu máli.

Í leit að skýringum / hliðstæðum má mögulega líta til Rómarveldis og falls þess. Rómverski heimspekingurinn, ræðusnillingurinn og leikskáldið Seneca (4 fyrir Krist - 65 eftir Krist) þekkti valdakerfið af eigin raun og þar með spillinguna og sóunina sem viðgekkst hjá yfirstéttinni. Hann taldi að fólki hefði verið betur borgið í lýðveldi en undir harðstjórn, því lýðveldið grundvallaðist á dyggðum (hugrekki, hófsemi, visku, réttlæti), þar sem valdhafar svöruðu til ábyrgðar og valdinu var dreift; þar sem fólk gat varist ofríki með lögum; þar sem hugdjarfir menn veittu harðstjórninni viðnám í nafni sjálfsákvörðunarréttar, innlendra laga og frelsishugsjónar.   

En Seneca sá með eigin augum að samborgarar hans skeyttu meira um hégóma og fánýti en gott stjórnarfar. Í bók sinni "Um lífsins stuttu stund" (e. On the Shortness of Life) undrast Seneca m.a. hvernig menn sem hann hélt að væru sæmilega viti bornir geta setið heilu á hálfu dagana á rakarastofum borgarinnar til að láta snurfusa hár og skegg, í umræðum um hvort þetta hár eigi að klippa eða greiða, og missa jafnvel stjórn á skapi sínu takist rakaranum ekki að fela skallablettinn. Orðrétt spyr Seneca: "Hver, meðal þessara manna, myndi ekki fremur vilja sjá lýðveldið hverfa en hár sitt? Hver þeirra er ekki áhugasamari um fegurð höfuðs síns en að hafa það á herðunum? Hver myndi kjósa mikinn heiður umfram stílfágun?" 

[Tilvitnun Seneca um að hafa höfuðið á herðunum vísar væntanlega til þess að viðkomandi gangi fram eins og hugsandi menn en ekki eins og höfuðlaus hænsni]. 

Ég vona að Íslendingar eigi góða páska og nýti þá til íhugunar um það sem mestu varðar, en gleymi sér ekki í hégómanum eins og Rómverjarnir á tíma Seneca. 

Eftir allar predikanir siðapostula "vóksins", eftir öll óþægindin sem konur hérlendis hafa mátt þola í nafni pólitískrar rétthugsunar, þar sem körlum með varalit hefur leyfst að spranga um í kvennaklefum sundlauganna og fullyrða að svart sé hvítt, - og eftir allt tjónið á kvennaíþróttum um allan heim - þá hefur Hæstiréttur Bretlands í dag kveðið upp dóm sem er sigur fyrir heilbrigða skynsemi: - Trans-konur eru ekki líffræðilegar konur og eiga ekki að njóta lagalegra réttinda sem konur. 

Frammi fyrir þessu er ástæða til að staldra við og íhuga hvernig íslenskt samfélag hefur - eins og það enska (og fleiri vestræn samfélög) - orðið lyginni að bráð og lagt til hliðar það sem við vitum sannast og réttast til samþykkja einhliða áróður stjórnvalda og byrja - með aðstoð fjölmiðla - að lifa í allsherjar blekkingu þar sem menn enda sem heilaþvegnir svefngenglar, sem spyrja engra spurninga, hafa engar efasemdir og treysta yfirvöldum í blindni. Í daglegu lífi birtast víða merki um slíkan andlegan og vitsmunalegan doða, andvaraleysi, sinnuleysi og hugleysi. Allt minnir þetta okkur á að engum er hollt að innbyrða of mikið af heilaþvotti úr stóru fjölmiðlunum og að hollara er að leita upplýsinga úr mörgum ólíkum áttum, hlusta á mismunandi sjónarmið og draga sínar eigin ályktanir. 

Þótt þessi dómur frá Bretlandi veiti von um endurkomu heilbrigðrar skynsemi búum við enn í samfélagi þar sem lygin ferðast hraðar en sannleikurinn og þar sem stærstu fréttaveitur básúna örgustu vitleysu í stað þess að greina rétt frá staðreyndum. Til að bæta gráu ofan á svart er fólk, beint og óbeint, þvingað til að samþykkja slíkan öfugsnúning. Augljóst dæmi er þetta hér að framan, þ.e. að karlar geti skilgreint sig sem konur og að enginn megi draga þá skilgreiningu í efa. 

Framangreind þróun er afsprengi "Woke" krabbameinsins sem hefur grafið um sig í þjóðarlíkamanum. En ekkert er nýtt undir sólinni og við höfum séð þetta allt áður, því "vókið" er ekkert annað en kommúnismi í nýjum búningi. 

Vítin eru til að varast þau: Í Tékkóslóvakíu tóku kommarnir landið og menninguna yfir með lævísum undirróðri sem síaðist inn í daglegt líf í gegnum áróður og einmitt þannig var reynt að breyta siðferðilegum áttavita fólksins hægt og rólega. Vaclav Havel lýsti þessu skilmerkilega í ritgerð sinni "Vald hinna valdalausu", þ.e. hvernig fólk í hugleysi og meðvirkni víkur frá eigin sannfæringu og lokar á rödd samviskunnar með því að spila með valdhöfum - af því það er öruggara. Í þessu samhengi lýsir Havel m.a. kaupmanni sem stillir áróðursspjöldum yfirvalda út í glugga þótt kaupmaðurinn sé alls ekki sammála skilaboðunum. Í þessu birtist kjarni valdayfirtökunnar: Völdin eru tekin með síendurteknum ósannindum og þessi yfirtaka er knúin áfram af undirgefni almennings og óttastjórnun. 

Kerfi eins og það sem hér er lýst byggist á því að einstaklingarnir taki þátt í að kúga sjálfa sig með því að lýsa opinberlega yfir að þau trúi á málstað sem þau þó vita sjálf að er ekki hægt að trúa: Trúi staðhæfingum sem allir vita að eru ósannar. Hér er lýst valdakerfi sem fælir menn frá því að sýna sjálfstæða hugsun, vinnur gegn einstaklingsfrelsi í nafni samfélagshagsmuna (e. greater good) og sendir þau skilaboð að sannleiksleit sé óæskileg, því réttara sé að treysta sérfræðingum stjórnvalda. Valdakerfið má svo treysta í sessi með því að breyta merkingu orða, banna jafnvel tiltekin orð og háttsemi.  

Lýsing Havels á því miður vel við um vestræn samfélög nútímans, þ.m.t. hið íslenska, því hann sagði þetta ekki aðeins lýsa pólitískri yfirtöku, heldur væri þetta myndbirting siðferðilegs hruns, þar sem fólk afsalar sér sjálfsákvörðunarrétti sínum fyrir þau (tímabundnu) þægindi að geta falið sig í hjörðinni. Smám saman hættir fólk svo að trúa því að unnt sé að bæta ástandið því það fennir í sporin og sagan gleymist þar til að því kemur að menn muna ekki lengur eftir því hvað það var að lifa í frelsi. Þetta taldi Havel vera mestu hættuna. 

Í stuttu máli: Okkur ber að nota innsæi okkar, skynsemi og sjálfstæða hugsun. Undirgefni við stjórnvöld er ekki æðsta dyggð hugsandi fólks. Þvert á móti er það skylda okkar að efast og bera fram spurningar. Innræting er ekki upplýsing - og ekki menntun. Vísindi byggjast á gagnrýninni hugsun en ekki kreddu og trúgirni. Munurinn á heilaþvotti og áróðri er að heilaþvottarstarfsemi birtir aldrei hina hliðina.