Réttlætisgyðjan er blind, harðstjórinn ekki

Í bloggi sínu í gær fjallar Geir Ágústsson um forsætisráðherra Kanada og segir að til séu

margar leiðir til að sýna umburðarlyndi.

Ein er sú að umgangast einstaklinga af virðingu og kurteisi og fá í staðinn eitthvað svipað. Þá er allt svo einfalt. Í slíku umhverfi er meira að segja hægt að rífast án þess að það sé annað en heilbrigð skoðanaskipti.

Önnur er sú að setja einstaklinga í hólf sem byggjast á líkamlegum eiginleikum og blæbrigðum í skoðunum og líðan, og búa svo til sérstakar reglur um umgengni og talsmáta sem taka til hvers hólfs. Þeir sem fylgja ekki reglunum eru fordómafullir. Þá er allt svo flókið.

Því miður er flókna leiðin í dag vinsælli en sú einfalda, a.m.k. ef marka má fjölmiðla og tungutak stjórnmálamanna. Sem persónugerving hinnar flóknu leiðar er forsætisráðherra Kanada, eins og sést á þessari mynd:

Þessi maður, sem fangelsar heiðarlega borgara og sviptir þá eigum sínum ef þeir tala gegn stefnu hans, er búinn að hólfa einstaklinga og beitir síðan mismunandi reglum á hvert hólf. 

Í grein sem undirritaður birti í ritinu Hæstiréttur og Háskóli Íslands - Rit til heiðurs Hæstarétti 100 ára (útg. 2020) fjalla ég m.a. það að málflutningur hljóti að miða að sannleiksleit, þ.e. að leiða í ljós hvað teljast má satt og rétt [...] þannig að unnt sé að komast að ,,yfirvegaðri niðurstöðu á grundvelli kerfisbundins jafnræðis, sem kenna má við kröfur réttlátrar málsmeðferðar, þar á meðal um fordómaleysi[...]"

Að baki þessum línum býr skírskotun til mismunar á heimspeki í anda Sókratesar sem miðar að sannleiksleit og sófisma í anda farandkennara í Grikklandi til forna sem beittu rökbrellum, hártogunum og útúrsnúningum.

Þessi togstreita er enn sjáanleg og hún birtist daglega á hinu pólitíska sviði, en vissulega stundum einnig fyrir dómstólum. Á meðan sumir leita sannleikans með vísan til staðreynda leggja aðrir meiri áherslu á sannfæringarkraft og höfða til tilfinninga. 

Í fyrrnefndri grein undirritaðs segir um þetta:

Ef dómurum væri heimilt að kasta staðreyndum út um gluggann og láta kreddur, fordóma og tilfinningar ráða niðurstöðunni væri verið að opna ormagryfju sem reynslan sýnir að erfitt er að loka aftur.

Á tímum eins og þeim sem við nú lifum, þar sem póst–módernískri hugmyndafræði hefur verið beitt til að afbyggja margt það sem til skamms tíma hefur flokkast undir sannindi og burðarstoðir vestrænnar stjórnskipunar, er full ástæða til varúðar á vettvangi laga og lögfræði. [...] Réttlætisgyðjan er táknmynd æðstu hugsjóna um réttlæti og réttarríki. Blindandi leggur hún röksemdir málsaðila á vogarskálarnar og metur þær áður en hún notar sverð réttlætisins til að höggva á hnúta. Valdi sínu beitir hún ekki af geðþótta heldur samkvæmt lögum. Þetta er táknað með því að hún stendur með annan fótinn á lögbók til marks um það að hún dæmi ekki af geðþótta heldur á grunni laga og sannleika. Þá stendur hún jafnan ofan á höfði höggorms,^[3] til að minna á að dómar hennar skuli vera óspilltir og að allir skuli vera jafnir fyrir lögunum.[4] Á þeim hraðfleygu tímum sem við höfum lifað sl. áratugi, þar sem áhrif svonefnds póst–módernisma hafa verið áberandi á sviði bókmennta, lista og jafnvel rutt sér til rúms á vettvangi stjórnmála með tilheyrandi áhrifum á lög, er réttlætisgyðjan væntanlega ein þeirra táknmynda sem rétt er að ryðja um koll, eða hvað? Ef lýsa ætti táknmynd alls þess sem er andstætt því sem réttlætisgyðjan stendur fyrir þá mætti freista þess með því að draga upp mynd af yfirgangssegg: Aðalsmerki viðkomandi gæti verið sleggja eða annað barefli reitt til höggs yfir þeim sem fallið hafa í ónáð hjá valdhafanum á þeirri stundu, augun eru opin og hvöss, eyrun eru refseyru (skollaeyru) og þau eru lokuð að öðru leyti en því að höggormur sem vafið hefur sig um háls viðkomandi og borað trýninu undir annað eyrað þar sem hann á einkaaðgang að hinum innri hlustum. Yfirgangsseggurinn er dólgur og valdníðingur sem fer í manngreinarálit, beitir geðþóttavaldi, vílar ekki fyrir sér að fremja óhæfuverk til að halda völdum, dregur menn í dilka á grundvelli útlitseinkenna, stéttar, stöðu, aldurs, kyns og hvers kyns annarra atriða sem nota má til að styrkja staðalímyndir (stereótýpur) og ala á ótta í anda tvíhyggju, þar sem heiminum er skipt upp í góða og vonda. Þessi andhverfa réttlætisgyðjunnar er fasismi.^[5]

 

[1] Um síðarnefndu takmarkanirnar má visa til skáldaðrar frásagnar Ronalds Dworkin um dómarann Hercules, sjá Ronald Dworkin: Taking Rights Seriously, bls. 116 o.áfr.

[2] Sjá nánari umfjöllun höf. um þetta, Arnar Þór Jónsson: „Og sjá þú fellur fyrir draumi þínum“, bls. 187–225.

[3] Sbr. Lúk. 10:19, „Ég hef gefið yður vald til að stíga á höggorma og sporðdreka og yfir öllu óvinarins veldi. Alls ekkert mun gera yður mein.“

[4] Sbr. 5. Mós. 1:16–17, „Síðan gaf ég dómurum ykkar þessi fyrirmæli: „Hlýðið á mál bræðra ykkar. Kveðið upp réttláta dóma, hvort heldur málaferlin eru milli bræðra eða við aðkomumann sem nýtur verndar. Verið ekki hlutdrægir í dómum, hlýðið jafnt á háan sem lágan. Óttist engan mann því að dómurinn er Guðs. Reynist eitthvert mál ykkur um megn, þá skjótið því til mín og ég mun hlýða á það.“

[5] Í þessu samhengi er ástæða til að árétta að fasismi er aðferð til að ná og halda völdum. Fasismi getur birst í gervi bæði vinstri og hægri stjórnmála. Fasismi er í raun ekki annað pólitísk aðferðafræði þar sem fingri er bent á „óvini“ fólksins, en um leið reynt að höfða til tilfinninga þeirra sem ræðumaður telur tilheyra „sínum hópi“, þ.e. þeirra sem hafa sameiginleg útlitseinkenni eða hagsmuni (oftast meirihlutinn). Fasismi miðar að því að ryðja burt sannleikanum og setja valdið eitt í sannleikans stað. Stalín og Maó voru fasistar í þessum skilningi ekki síður en Mussolini og Hitler.

Hvar lifir frelsisandinn?

Í Harðar sögu Grímkelssonar er eftirfarandi lýsing á landnámi Íslands: ,,Á dögum Haralds hins hárfagra byggðist mest Ísland, því að menn þoldu eigi ánauð hans og ofríki […]"

Nútímamenn geta ímyndað sér lýsinguna sem gekk á milli manna í Noregi á þessum tíma: Þetta land í vestri er vindasamt, kalt og illbyggilegt, veturnir eru langir og dimmir, þar vex enginn viður sem nota má í skip eða byggingar, en þarna geta menn lifað í friði fyrir yfirvaldi, lausir við skattheimtu og ofríki. 

Skattpíndur nútímamaður getur í þessu ljósi skilið að fólk hafi valið að taka sig upp og ganga á skipsfjöl með aleigu sína, sigla um úfið og háskalegt haf í þeirri von að fá að lifa frjáls og í friði. 

Hvað ætli landnámsmenn Íslands myndu segja um þá staðreynd að íbúar þessa lands árið 2023 megi enn sætta sig við veðráttuna, en búi nú við ánauð og ofríki ríkisvalds sem með eftirliti og aðgangshörku er margfalt að stærð og umfangi miðað við ríki Haraldar hárfagra á 9. öld? 

Skipið á þessari elstu mynd íslandssögunnar má skoða sem táknmynd frelsis í huga ,,teiknarans". Hvernig birtum við frelsisást okkar á 21. öld? Svari nú hver fyrir sig. 

  

Aldrei fundist á Íslandi áður

Hver er lærdómurinn?

Síðustu ár hafa verið lærdómsrík fyrir stjórnendur alþjóðlegra risafyrirtækja og handhafa ríkisvalds. Lærdómur þeirra er sá að hafa má gagnvæman hag af því að beita fjölmiðlum og kennivaldi til að ýta undir ótta meðal almennings, því ótti er besta stjórntækið. Sem dæmi er hér þýsk skýrsla um umhverfismál, þar sem berum orðum er sagt að stjórnvöld geti notfært sér reynslu síðustu missera, enda hafi þar komið fram að í krísuástandi geti stjórnvöld beitt pólitískum aðgerðum til að setja höft á athafnir borgaranna, þ.e. ef stefnumálin eru sett fram og kynnt á þann hátt að meirihlutinn styðji þau. Hættan er sú að einmitt þetta verði langvinnustu og alvarlegustu afleiðingar „kófsins“ og sannarlega er nú unnið að því á alþjóðlegum vettvangi að ólýðræðislegar stofnanir geti lokað landamærum og fyrirskipað notkun bóluefnapassa án þess að þjóðríkin fái rönd við reist.  

Reynsla síðustu ára ætti að hafa kennt okkur að treysta ekki í blindni öllu því sem kemur frá stóru fjölmiðlunum, vísindamönnum, læknum og sjálfskipuðum handhöfum kennivalds almennt. Fjölmargar ríkisstofnanir hafa brugðist eftirlits- og aðhaldshlutverki sínu, hætt að þjóna almenningi og gengið í eina sæng með ,,lobbýistunum" og stórfyrirtækjunum. Ein skýringin er sú að þeirra sé freistað með von um bjarta framtíð í þjónustu alþjóðlegra stórfyrirtækja. Mögulega rætast þessar vonir þeirra, a.m.k. meðan almenningur trúir öllu sem hann heyrir í fréttatímunum: Að ónæmiskerfi okkar sé gagnslaust, að lyf séu mikilvægari en hollt mataræði, að öfgamenn leynist í öllum skúmaskotum, konur séu karlar, Guð sé vondur. 

En útkoman gæti líka orðið sú að fólk stigi niður fæti, neiti að gleypa ósannindin sem er haldið að okkur daglega, neiti að framfylgja heimskulegum reglum, treysti sínu eigin innsæi, vinni á grundvelli eigin hyggjuvits, hafni hræðsluáróðri, skynji að rödd sannleikans kemur innan frá, en ekki utan frá.  

Andlaus fótbolti, sálarlaus stjórnmál

Bill Shankly, framkvæmdastjóra Liverpool 1959-1974, eru eignuð eftirfarandi orð: „Sumir halda að fótbolti snúist um líf og dauða. Slíkt viðhorf veldur mér miklum vonbrigðum. Ég get fullvissað ykkur um að fótbolti er miklu, miklu mikilvægari.“  

Ummæli Shankly voru alls ekkert grín. Leikmenn á þessum tíma sýndu liðum sínum hollustu. Fótboltinn snerist um fótbolta, en ekki peninga. Sem dæmi má benda á sögulegan bikarúrslitaleik Leeds gegn Chelsea frá 1970, sem sýnir hinn augljósa mun á enska boltanum 1970 og nú. Segja má að munurinn sé í vissum skilningi bókstaflega sláandi: Eitt gult spjald fór á loft í leiknum 1970, en við yfirferð dómara árið 1997 var talið að harkan hefði verðskuldað 6 rauð spjöld og 20 gul spjöld! Sumir myndu segja að hert dómgæsla sé til mikilla bóta. Aðrir gætu sagt að þarna hafi menn spilað af lífi og sál, án hégóma og án leikrænna tilburða.  

Frammi fyrir þessu leitar hugurinn samanburðar í stjórnmálunum, sem nú á tímum eru svo andlaus, svo full af hégóma og látalátum. Þegar horft er yfir hið pólitíska svið eru vandfundir „leikmenn“ sem eru í stjórnmálum af lífi og sál. Við því er kannski ekki að búast þegar fæstir trúa því lengur að þeir hafi sál!  

Inni á vellinum er lið í regnbogalitunum með sjóræningjamerki. Í upphafi voru bundnar ákveðnar væntingar við þetta lið en framganga þeirra á vellinum hefur valdið stöðugum vonbrigðum. Leikskilningur er enginn. Leikmenn liðsins ýmist gleyma boltanum eða láta eins og hann sé aukaatriði. Mikill tími fer í að ræða um leikmenn annarra liða. Einbeitingarskortur í bland við skilningsleysi framkallar hegðun sem ekki samræmist lögmálum leiksins. Líkja má framgöngunni við börn á Norðurálsmótinu sem hætta að taka þátt í leiknum og skríða um í grasinu að skoða blómin. Þegar litið er upp frá þeirri iðju er það þó ævinlega með þóttafullum svip.  

Sameinað lið Samfylkingar og Viðreisnar er ekki illa mannað á pappírunum. Inn á milli eru þar tæknilega flinkir leikmenn, sem kunna þó ekki að gefa boltann og geta ekki spilað sem lið. Ákvarðanataka leikmanna er almennt mjög léleg. Þeir njóta sín mest þegar sviðsljósið skellur á þeim. Þá gleyma þeir stund og stað, samherjum og jafnvel boltanum. Mikill tími fer í að lesa handbækur um evrópskan fótbolta. Af því leiðir að þetta fólk getur oft blómstrað í sjónvarpi sem leiklýsendur, eftir að ferlinum lýkur. Í framkvæmd, þ.e.a.s. inni á vellinum, þurfa þau að hafa pabba sinn (E.S.B.) á hliðarlínunni til að fjarstýra öllum hreyfingum, öllum sendingum, öllu sem gert er. Fyrir vikið skortir liðið allt frumkvæði, alla sjálfstæða hugsun. Liðið er svo andlaust, svo lífvana, svo fyrirsjáanlegt, svo leiðinlegt að varla nokkur maður nennir að mæta á heimaleiki.   

Grænn búningur Framsóknar vekur upp hugrenningatengsl frá fyrri tíð um óþægilega hagsmunaárekstra. Stuðningsmenn Framsóknar eru upp til hópa heiðarlegt fólk, sem ekki má vamm sitt vita. Leikmenn liðsins hafa hins vegar alltaf haft verra orðspor. Inni á vellinum teflir Framsókn ekki fram hröðum leikmönnum, en tæknilega góðum sem finna sig vel á miðjunni og vilja stýra leiknum. Vandinn er sá að þau kunna hvorki að sækja né verjast.

Í bláum búningi með fálkann í barminum er „gamla stórveldið“. Þetta lið á sér merka sögu og hefur átt glæsta tíma. Eins og Liverpool hefur XD átt frábæra leiðtoga sem höfðu skýra sýn. Eins og Liverpool á besta stuðningsmannalagið, þá hefur XD bestu stefnuna. Eins og hjá KR ríkir mikill metnaður hjá XD. Menn sjá gömlu, góðu tímana í hyllingum og vilja trúa því að þessir tímar komi brátt aftur. Í þeim tilgangi er lögð áhersla á að rækta upp efnilega leikmenn og þjálfa þá í stjórnmálaskólanum í að segja réttu hlutina. Áherslan á að segja réttu hlutina hefur reyndar orðið til þess að menn hafa gleymt að gjöra rétt. Í bland við efnilega unglinga, eru þarna rándýrir leikmenn sem enn hafa ekki staðið undir væntingum. Vandi liðsins síðustu ár hefur verið sá að það virðist ekki kunna - eða þorir ekki - að sækja fram yfir miðju. Meðvitaðir um þetta vandamál hafa töflufundir snúist um að hanga á boltanum og liggja í vörn þess á milli. Reynslan sýnir því miður að liðið hefur ekki á að skipa sérlega góðum varnarmönnum og því sígur stöðugt á ógæfuhliðina. Sá fáheyrði atburður varð nú á fyrri hluta tímabilsins að einn reyndasti leikmaður liðsins freistaði þess að sækja fram með boltann. Þetta vakti óþægindi hjá liðsmönnum sem ekki kunna að fóta sig á vallarhelmingi andstæðinganna. Til að leysa málið var viðkomandi leikmanni skipt út af í hálfleik. Í sínum fínu búningum hörfar liðið æ dýpra á sinn eigin vallarhelming. Leikmenn liðsins hafa nú fengið dæmda aukaspyrnu inni í eigin vítateig. Án skýringa taka fyrirliðar liðsins boltann, sem merktur er „Bókun 35“ og virðast nú búa sig undir að þruma honum í eigið mark af stuttu færi. Stuðningsmenn sitja agndofa í stúkunni og ýmist sjá ekki eða skilja ekki hvað er að gerast. Það eina sem getur komið í veg fyrir „glæsilegt“ sjálfsmark er að áhorfendur nái með háreysti að vekja leikmenn og þjálfara.

Inni á vellinum eru 2 leikmenn með hestmerki í barminum, flinkir leikmenn með góðan leikskilning, sem þó fá aldrei að koma nálægt boltanum. Flokkur fólksins er í sömu stöðu.

Lið VG hefur verið í öldudal síðustu ár og mjög fjarað undan metnaði flokksmanna. Nú er svo komið að liðið er í harðri fallbaráttu og þarf kraftaverk til að halda sér uppi. Þar á bæ hafa menn þó gleymt Guði og vænta engrar hjálpar úr þeirri átt.

Ljótasti leiðari lýðveldissögunnar lítur verr út með hverjum deginum sem líður

Sigmundur Ernir Rúnarsson hefur þann vafasama heiður að hafa skrifað ljótasta leiðara sem birst hefur í lýðveldissögunni, þar sem hann gerðist talsmaður aðskilnaðarstefnu og mismununar með því að hvetja til þess 13. nóvember 2021, að ,,óbólusettir" yrðu gerðir að annars flokks borgurum sem ekki nytu sömu réttarverndar og þeir sem hlýtt höfðu yfirvöldum og þegið tilskildar sprautur. Fjölmiðlanefnd, sem alla jafnan er mjög upptekin af öllu sem kenna má við ,,hatursorðræðu" taldi ekki forsendur til að taka rökstudda kvörtun til efnislegrar meðferðar, m.a. með vísan til þess að ,,hefðbundin gagnrýni, skoðanaágreiningur eða stjórnmálaumræður í fjölmiðlum" falli ekki undir hatursáróður og að ummælin hafi ekki uppfyllt lagaáskilnað um ,,markvissa og endurtekna hvatningu til haturs í fjölmiðlum". Má skilja þetta sem svo að birta megi ógeðfelldan texta og hvetja til mismununar að þessum skilyrðum uppfylltum?   

Allt framangreint rifjast upp reglulega, nú síðast þegar horft horft er á skelfilega skýran framburð Dr. Peter McCullough fyrir bandarískri þingnefnd, sem allir ættu að sjá og heyra. Með hverjum deginum koma nú fram fleiri vísindamenn og læknar sem gagnrýna harðlega aðgæsluleysi, fyrirhyggjuleysi og aðhaldsleysi eftirlitsstofnana. Útbreiddar og alvarlegar aukaverkanir umræddra sprautulyfja voru ekki - og hafa ekki enn - valdið því að yfirvöld hringi viðvörunarbjöllum, þrátt fyrir vaxandi andóf og aðvaranir lækna. Síðasti hlekkurinn birtir aðvörun yfir 400 lækna frá 34 löndum. Hvers vegna tjá ekki fleiri íslenskir læknar sig um þessi mál? Getur verið að fólk taki starfið sitt fram yfir samvisku sína? Snýst þetta um launaumslagið? Getur verið að við séum að brjóta gegn heildinum okkar þegar við kjósum að þegja þegar við vitum betur?

Ástæðan fyrir þögn og athafnaleysi yfirvalda og sérfræðinga er mögulega sú að erfitt er að viðurkenna mistök. Fram hjá því má þó ekki líta að sá dagur nálgast að almenningi verður ljóst að trúnaðarbrestur hefur orðið. Erfitt er að sjá hvernig unnt verður að byggja aftur upp traust til stofnana sem snerust frá því að verja almenning og gerðust þess í stað kjölturakkar valdsins. 

Ljósi punkturinn er sá að þegar næsti stormur áróðurs og skoðanaþvingunar skellur á munu almennir borgarar hafa meiri vara á sér. Borgarar sem einu sinni hafa brennt sig á gagnrýnisleysi munu ekki gína svo auðveldlega við hinni opinberu línu hér eftir. Það verður lýðræðinu vonandi til styrktar og heilindum okkar allra.

 

Stjórnmál án ábyrgðar

Íslendingar hafa alla tíð byggt afkomu sína á nýtingu náttúruauðlinda. Almenn hagsæld á Íslandi síðustu hundrað ár helst í hendur við það að við náðum fullveldisrétti yfir auðlindum okkar. Á síðustu dögum hefur afhjúpast hvernig kjörnir fulltrúar Íslendinga hafa í framkvæmd vikið sér undan hlutverki sínu og framselt ákvörðunarvald í þessum efnum til ESB annars vegar, sbr. stöðvun Hvammsvirkjunar, og til lágt settrar sérfræðinganefndar hins vegar, sbr. hvalveiðibannið. 

Skaðleg ranghugmynd

Of lengi hafa íslenskir stjórnmálamenn umgengist völd sín af hirðuleysi, mögulega á grundvelli þeirrar alvarlegu ranghugmyndar unnt sé að búa til og búa við einhvers konar sjálfvirkt stjórnarfar, þar sem reglurnar eru samdar af erlendum stofnunum og innlendum sérfræðingum, en hlutverk stjórnmálamanna sé þá aðeins í því fólgið að samþykkja / hafna lagafrumvörpum í takt við flokkslínur. 

Fullveldisrétt ber að nýta, ekki ónýta

Frammi fyrir þessu ber að minna á að samkvæmt 2. gr. stjórnarskrárinnar fer Alþingi með löggjafarvaldið. Slík ákvæði eru ekki gluggaskraut og standa ekki í stjórnarskrá til þess eins að veita lýðræðislega ásýnd. Í aldanna rás – og enn í dag – hafa menn reynt fyrir sér með annars konar stjórnarfyrirkomulag en lýðræði. Þar hafa menn sett stjórnartaumana í hendur tiltekinnar ættar, stéttar, klíku, fámenns hóps eða auðmanna. Allar þessar tegundir stjórnarfars þekkjum við Íslendingar, sumar af eigin reynslu, en aðrar af vondri afspurn. Sagan sýnir að þótt slíkt stjórnarfar geti haldið velli um lengri eða skemmri tíma veitir það almenningi enga tryggingu gagnvart mismunun, misnotkun valds og afnámi réttinda.

Fullveldi þjóðar er ekki lítilfjörlegt atriði, þvert á móti. Í fullveldinu felst óskoraður réttur ríkis til að fara með æðsta vald í eigin málum. Fullveldi er að þessu leyti samofið orðum eins og frelsi, sjálfstæði og sjálfsákvörðunarrétti.

Fullveldi er lykilhugtak í stjórnmálum og hefur verið frá örófi alda. Fyrir Íslendinga ætti þetta að blasa sérlega skýrt við. Fram kemur í 1. gr. EES-samningsins að hann miði að því „að mynda einsleitt Evrópskt efnahagssvæði“. Í framkvæmd hefur orðið æ skýrara að þetta yfirlýsta markmið gengur í ýmsu tilliti gegn sjálfsákvörðunarrétti íslensku þjóðarinnar og jafnvel að því er auðlindir hennar varðar.^[3] Á grundvelli EES-samningsins hefur ákvörðunarvald í sífellt ríkari mæli færst frá Íslandi til Brussel, jafnvel í því sem árið 1993 var augljóslega talið falla undir innanríkismál á Íslandi. Síðastnefnt atriði má t.d. sjá í því hvernig innflutningur á hráu kjöti til Íslands, sem frá upphafi var alfarið bannaður, hefur á síðari stigum verið færður undan innflutningsbanni með skírskotun til þess að hrátt kjöt sé „vara“ í skilningi EES-samningsins.^[4] Hér er mikið í húfi: Hver á að setja reglur fyrir Íslendinga og um íslenskt land annar en íslenskur löggjafi? Hver á að fara með ákvörðunarvald um skatt- og tollheimtu? Um hagnýtingu (og vernd) náttúruauðlinda? Um eignarhald á bújörðum? Um landnýtingu? Um hagstjórn á Íslandi? Íslensk hagstjórn fer best í höndum íslenskra yfirvalda sem þekkja aðstæður og geta hagað seglum eftir vindi og aðstæðum.

Með fullgildingu EES-samningsins, sbr. lög nr. 2/1993 um Evrópska efnahagssvæðið, undirgekkst íslenska ríkið vissulega nýja skipan mála varðandi regluverk og innleiðingu erlendra reglna. Þar með er þó ekki sagt að óheimilt sé að gagnrýna hvernig haldið hefur verið á spilunum í réttarframkvæmd. Gagnrýnin umræða um þessi efni hlýtur m.a. að byggja á fenginni reynslu og hverfast um hlutskipti Íslands í þessu samhengi, m.t.t. áframhaldandi aðildar að EES-samningnum og eðlilegrar hagsmunagæslu.

Samantekt

Fullveldi er nú sem fyrr undirstaða stjórnmála og lagasetningar, því það ber með sér þann grundvallandi rétt sérhverrar þjóðar að eiga síðasta orðið um innihald laga og þar með þann grunn sem dómstólar og framkvæmdavald starfa á. Í þessu ljósi blasir við nauðsyn þess að valdhafar á Íslandi beri skynbragð á aðstæður hér á landi, hlusti á vilja kjósenda og síðast en alls ekki síst: Svari til ábyrgðar gagnvart íslenskum kjósendum.

Valið er okkar

Daniel Hannan hefur um margra ára skeið skrifað pistla í Daily Telegraph, Spectator o.fl. þar sem rauði þráðurinn hefur verið einstaklingsfrelsi og sjálfsákvörðunarréttur manna og þjóða. Morgunblaðið birti ítarlegt viðtal Andrésar Magnússonar við Hannan sl. fimmtudag, sem vert er að vekja athygli á. 

Ömurlegar og fáránlegar aðgerðir

Hannan segir í viðtalinu að enn sjáist engin merki um það að Bretar séu reiðubúnir að leggja nýtt mat á viðbrögð stjórnvalda við Covid-19 faraldrinum. Fyrir liggur að harðar aðgerðir stjórnvalda komu að litlu gagni við að hemja faraldurinn en reyndust mjög kostnaðarsamar og taka mun óratíma að vinna upp það tap. Hannan segir atburðarásina hafa verið ömurlega og fáránlega: 

„Barnaleikvellir girtir af, lögregluþjónar að hafa afskipti af fólki á garðbekkjum, drónar að elta uppi stöku göngumann uppi á heiðum. Að ekki sé minnst á aðskilnað frá ástvinum, einmana gamalt fólk, skertan félagsþroska barna og þunglyndi unglinga, eyðilagða menntun heillar kynslóðar, ógreindu krabbameinin og lokun stærsta hluta heilbrigðiskerfisins. Það er skiljanlegt að fólk vilji ekki rifja það upp, sérstaklega þegar það er að koma í ljós að allar þessar hörðu sóttvarnaraðgerðir stjórnvalda hafi verið óðagot og litlu breytt. Hún er óbærileg tilhugsunin um að allar þessar fórnir hafi verið til einskis.“

Hannan telur að á meðan menn forðist að horfast í augu við það sem gerðist muni menn ekki draga viðeigandi lærdóm af þessu. Meðan menn neiti að viðurkenna mistök megi reikna með að aðgerðum á borð við útgöngubann verði beitt aftur síðar. 

Samanburður við Svíþjóð

Umframdauðsföll hafi verið „fæst í Svíþjóð, þar sem sóttvarnaraðgerðir stjórnvalda fólust ekki í þvingunum, útgöngubanni, vinnustaðalokunum og ámóta. Það var auðvitað mikið um að fólk einangraði sig sjálft af eigin hvötum, en það er allt annað en þegar ríkisvaldið lokar þjóðina meira og minna inni.

Þetta sjáum við vel þegar við berum saman umframdauðsföll í Svíþjóð og Ástralíu. Í Svíþjóð var mikið um kórónuveirusmit en ekkert útgöngubann. Í Ástralíu var hins vegar sáralítið um smit, en strangt útgöngubann. Samt sem áður voru mikil umframdauðsföll þar, en ekki í Svíþjóð, sem býður heim spurningunni um það hvort útgöngubannið hafi drepið fleiri en veiran.“

Milljón dollara spurning

Á þessum stað í viðtalinu spyr Andrés Magnússon lykilspurningar: „En er stjórnvöldum einum um að kenna? Ekki gleyma að víðast hvar var það almenningur sem kallaði á síhertar sóttvarnaraðgerðir.“

Hannan svarar: „Já, það var kannski hið dapurlegasta í þessu. Þar sást vel hvað frelsi okkar er í raun óvisst og brothætt. Frelsið varð afgangsstærð.

Ég man eftir því þegar fréttir bárust fyrst um veiruna í Kína 2020, þá hrósaði ég happi yfir að búa í landi þar sem ekki væri hægt að skella á útgöngubanni í heilli borg sisona. Ég hafði vægast sagt á röngu að standa.

Við stóðum sjálfsagt flest í þeirri trú að við byggjum í samfélögum, sem reist væru á rótgrónum og sterkum grundvelli frelsi og mannréttinda, en þegar til kastanna kom risti það allt ekki djúpt. Og ekki ástæða til þess að ætla að það breytist í bráð. Það er vel þekkt að á hættutímum er fólk hneigðara til stjórnlyndis í þágu almannaöryggis og fellir sig við alls kyns tímabundnar takmarkanir. En við þekkjum það líka að eftir seinni heimsstyrjöldina tók það marga áratugi að aflétta öllum þeim hömlum.

Svo ég óttast að næstu árin verði heimurinn ekki hagfelldur unnendum persónufrelsis.“

Þverrandi bjartsýni

Hannan segist ekki vera eins bjartsýnn nú og áður: „[…] ég er hræddur um að 2020 hafi hrist bjartsýnina af mér. Þá sáum við mjög skýrt hvað tryggð við frelsi, mannréttindi og góða stjórnskipan var lítil þegar á reyndi. Margt sem ég hafði haldið að væri bjargfast í okkar opna þjóðfélagi reyndist bara alls ekki vera það.

Mér fannst t.d. augljóst að þeir sem öllu vildu loka, vildu skerða frelsi okkar allra, bæru sönnunarbyrðina. Að ef einhver vill setja þjóðina í stofufangelsi þá þurfi hann að sanna að annað sé bersýnilega og óhjákvæmilega lífshættulegt almenningi. En það var nú eitthvað annað. Sérhver efasemdarödd um þessar harðneskjulegu aðgerðir var kveðin í kútin, vænd um afneitun vísindanna eða verri hvatir.

Þetta var í Bretlandi sem á tyllidögum stærir sig af því að vera vagga borgaralegs frjálslyndis og einstaklingsfrelsis. Ástandið var óvíða skárra. Nema kannski í Svíþjóð og hver hefði trúað því?!

Það er erfitt að vera mjög bjartsýnn á frelsið eftir það. En við vitum að hugmyndin um frelsi, réttarríki og einstaklingsframtak skapaði áður óþekkta auðlegð og hamingju. Sú hugmynd, sú þekking, lifir. Fyrr eða síðar fóstrum við hana á ný.“

Samantekt

Ég skora á lesendur að íhuga vandlega þessi orð Daniel Hannan. Þau fela í sér viðvörun. Þegar litið er yfir hið pólitíska svið, bæði innanlands og á alþjóðasviðinu, má sjá hvernig verið er að þrengja að frelsi manna undir því yfirskini að verið sé að tryggja öryggi okkar og velsæld: Fjölgun eftirlitsmyndavéla, umræða um afnám reiðufjár, ritskoðun á samfélagsmiðlun, skert málfrelsi, framsal löggjafarvalds til yfirþjóðlegra stofnana. Valdboð og skrifræði færist í aukana en frjálslyndi og lýðræði hverfa í skuggann. 

Þessa þróun verður að stöðva áður en stjórnarfarið tekur á sig mynd vægðarleysis og ofríkis. Lærdómur síðustu ára er sá að við getum ekki reitt okkur á stjórnmálastéttina í þeirri varnarbaráttu og ekki á embættismennina heldur. Hvorki innlendar stofnanir né alþjóðlegar munu standa í vegi fyrir eða hægja á þessari öfugþróun. Það eina sem getur orðið til bjargar er samtakamáttur frjálsra manna, þar sem menn sameinast til varnar þeim gildum sem best hafa reynst. Í þeirri baráttu hverfa gamlar flokkspólitískar erjur, þar eignast menn nýja vini, endurnýja gömul kynni og brúa þau bil sem nauðsyn krefur. 

Sá tími er kominn að nauðsynlegt er orðið að frjálshuga menn snúi bökum saman og hrindi af sér doða hinna lífvana gervistjórnmála. Það eru að renna upp nýir tímar, örlagaríkir tímar, þar sem við þurfum að velja milli þess hvort við viljum hafa rödd og eiga hlut í landsstjórninni eða hvort við ætlum að horfa aðgerðalaus á hið frjálsa samfélag umbreytast í skrumskælingu af sjálfu sér, þar sem leikarar leysa stjórnmálamenn af hólmi og þar sem frelsið lifir aðeins að nafninu til. 

Grein þessi birtist fyrst á krossgotur.is 20.6.2023

Heiðarlegt uppgjör óskast

Reykjavíkurbréf Morgunblaðsins í dag ættu allir að lesa. Þar eru lyfjarisum sendar óblíðar kveðjur og horft gagnrýnum augum á sóttvarnaaðgerðir yfirvalda í kófinu. Enginn núlifandi stjórnmálamaður hefur hæfileika Davíðs Oddssonar þegar kemur að því að segja réttu hlutina á réttum tíma. Nú er mögulega runnin upp sú stund að vindar hræðsluáróðurs og óttastjórnunar hafi misst máttinn. Þá er bæði rétt og nauðsynlegt að fram fari nauðsynlegt uppgjör. 

Yfirlit

Fyrir liggur að svonefnd ,,mRNA bóluefni" innihéldu efni sem vísbendingar eru komnar fram um að kunni að vera krabbameinsvaldandi, draga úr frjósemi og skaða fóstur í móðurkviði. Vísbendingar eru komnar fram um að íslenskum yfirvöldum hafi frá upphafi bólusetningarherferðarinnar mátt vera kunnugt um óæskileg áhrif þessara mRNA lyfja á meðgöngu. Með sama hætti var ljóst síðla árs 2020 að mRNA sprautur tengdust mögulega taugasjúkdómum og sjálfsónæmissjúkdómum. Þrátt fyrir þessi viðvörunarljós var notkun umræddra lyfja leyfð hérlendis. Sú leyfisveiting virðist auk þess hafa verið veitt með einhvers konar skemmri skírn, því venjulega er slíkt leyfi ekki gefið út fyrr en að loknum lengri málsmeðferðartíma og rannsókn.

Þrátt fyrir allt framangreint og án þess að vera almenning við áhættunni af því að þiggja sprauturnar leyfðu yfirvöld sér að heimila notkun bóluefna gegn 5-11 ára börnum, þrátt fyrir að ljóst væri að þeim aldurshópi stafaði engin tölfræðileg hætta af SARS-CoV-2 og sprauturnar því algjörlega ónauðsynlegar börnum. Síðastnefnd ákvörðun er enn alvarlegri í ljósi þeirra vísbendinga sem komnar voru fram síðla árs 2020 um alvarlegar aukaverkanir sprautanna, þar á meðal um fjölgun fósturláta, burðarmálsdauða, minnkaðrar frjósemi, hækkaðrar tíðni hjartavöðvabólgu o.fl., auk þess sem fyrir liggur að svonefnd mRNA bóluefni tengdust mun fleiri tilkynningum um aukaverkanir en önnur bóluefni, þar á meðal bóluefni gegn inflúensu.

Fyrir liggur að framleiðendur efnanna viðurkenndu opinberlega árið 2022 að ekki lægju fyrir upplýsingar um öryggi mRNA bóluefnanna fyrir barnshafandi konur og konur með börn á brjósti. Ef horft er til dánartíðni vegna SARS-CoV-2 á Íslandi, sem og annars staðar, á árunum 2020-2022, verður ekki séð að SARS-CoV-2 veiran hafi borið með sér slíka hættu að réttlætanlegt væri að tekin yrði slík áhætta með almennri lyfjagjöf svo sem gert var með veitingu umræddra leyfa og í eftirfarandi framkvæmd. Þegar horft er til hækkaðrar dánartíðni almennt þarf að rannsaka hvort sú ískyggilega þróun, sem komið hefur fram víðar (sjá mynd úr nýrri þýskri rannsókn), kunni að standa í tengslum við sprautulyfjaherferð með framangreindum lyfjum sem íslensk stjórnvöld ráku af miklu kappi frá því snemma árs 2021.

Lokaorð

Undirritaður vinnur að erindi sem sent verður yfirvöldum í því skyni að kalla fram heiðarlegt uppgjör á því sem hér um ræðir. 

Á þjóðhátíðardegi

Í dag fögnum við 79 ára afmæli lýðveldisins. Sem örþjóð á jaðri hins byggilega heims megum við vera þakklát þeim sem lögðu grunninn að fullveldinu og lýðveldinu. Okkur ber að standa vörð um þessa undirstöðu frelsisins, því enginn er frjáls í ófrjálsu landi. Við drögum þjóðfánann okkar að húni með stolti, því hann er táknmynd frelsis okkar, heimkynna og fegurstu hugsjóna. Litirnir skírskota til íslenskrar náttúru, elds, íss og himins, en geta líka minnt okkur á að varðveita eldmóð, stöðuglyndi og heiðríkju hugans. Með þetta fyrir augum ber okkur að standa vörð um lýðræðislega stjórnarhætti og frjálslynda stjórnskipun sem stjórnarskráin okkar slær varnargarð um.

Morgublaðið 17. júní 2023

Í þessu samhengi bendir leiðarahöfundur Morgunblaðsins á að gæta þurfi ,,að stjórnskipulegu fullveldi landsins, að það molni ekki með valdaframsali í grandaleysi eða fyrir hentisemi skrifræðisins." Í sama blaði rita þrír ráðherrar Framsóknarflokksins grein um ,,Lýðveldið og framtíðina" þar sem þau heita því að leggja sitt af mörkum ,,til að treysta stoðir Íslands". Við lestur greinarinnar leitaði á hugann myndlíking af fólki sem í dagsljósi ber fúavörn á stoðir hússins, en grefur undan þessum sömu stoðum í skjóli myrkurs. Ég nefni þetta því ég veit ekki annað en að þetta sama fólk styðji (ennþá) frumvarp utanríkisráðherra um bókun 35, sem að mínu mati er gróf atlaga að íslenska lýðveldinu, íslensku lýðræði og fullveldisrétti þjóðarinnar. Í mínum bókum heitir þetta loddaraháttur sem draga verður athygli að, því meirihluti Íslendinga hefur óbeit á tvískinnungi og skrumi.

Þegar hinn þögli meirihluti áttar sig á inntaki frumvarpsins um bókun 35 munu vindarnir snúast svo kröftuglega að stuðningsmenn frumvarpsins á Alþingi munu þurfa að finna sér aðra vinnu eftir næstu kosningar.

Beinskeyttur Kári

 

Huldumaðurinn Kári skrifar samantekt á vefsíðu Ögmundar Jónassonar, þar sem hann lýsir inntaki frumvarpsins um bókun 35 með því að minna á að bókunin hafi verið innleidd sem lögskýringarregla, sbr. 3. gr. laga nr. 2/1993, og kveði á um það að ef (þegar) árekstur verður á milli ákvæða Evrópuréttar og innlendra laga skuli Evrópuréttur hafa forgang. Kári bendir á að ráðherrar afbaki málið með því að segja það snúast um rétthæð á milli innlendra laga innbyrðis. ,,Evrópuréttur verður áfram Evrópuréttur þótt hann hafi verið innleiddur með íslenskri lagasetningu á Alþingi". Með frumvarpinu er stefnt að því að festa í sessi forgang Evrópuréttar gagnvart íslenskum rétti. Stjórnmálamenn sem afneita þessu fara með ósannindi segir Kári. Slíkum blekkingarleik verður ekki haldið gangandi mikið lengur.

Þegar allir þeir sem í dag fagna þjóðhátíðardeginum átta sig á óheilindunum og trúnaðarbrestinum sem hér liggur fyrir verður uppstokkun í íslenskum stjórnmálum. 

Gleðilega þjóðhátíð.  

 

 

 

 

 

 

 

Taumlaus innleiðing afhjúpar glópshátt og flónsku

Í þessari frétt kemur fram að virkjunarleyfi fyrir Hvammsvirkjun hafi fallið ,,á lög­um um vatna­mál frá 2011. Þar er mjög skýrt að ástandi straum­vatna má ekki raska. Þetta er sam­kvæmt vatna­til­skip­un Evr­ópu­sam­bands­ins.“ Svo segir: „Orku­stofn­un rann­sakaði ekki þann þátt af neinu viti áður en hún gaf út leyfið. Lands­virkj­un sótti um und­anþágu frá þess­ari meg­in­reglu, en hún er ófrá­víkj­an­leg sam­kvæmt dóma­for­dæm­um er­lend­is frá, og er í sam­tali við Um­hverf­is­stofn­un löngu síðar um það mál. Þetta er stjórn­sýsla sem geng­ur ekki upp. Á þessu er málið fellt.“

Undirritaður hefur á síðustu árum gagnrýnt taumlausa og fyrirhyggjulausa innleiðingarstarfsemi Alþingis á EES reglum. Sömuleiðis hef ég varað sterklega við því að flóðgáttirnar verði opnaðar með samþykki frumvarps utanríkisráðherra um bókun 35. Þessi frétt er til marks um alvarleikann þegar vandinn raungerist. En kannski þurfa Íslendingar að upplifa beinan raforkuskort til að koma auga á vandann? 

Af þessu tilefni er vert að rifja upp eftirfarandi orð sem birt voru í grein í Þjóðmálum haustið 2021: 

,,Þegar íslenska ríkið gerðist aðili að EES-samningnum og Mannréttindasáttmála Evrópu voru settir skýrir fyrirvarar af hálfu Íslendinga um neitunarvald að EES-rétti samkvæmt 102. gr. EES-samningsins, sbr. lög nr. 2/1993 um Evrópska efnahagssvæðið [...]

Á undanförnum árum [...] hafa mál þróast með þeim hætti að ætla mætti að lagalegir fyrirvarar Íslands við samninga þá sem hér um ræðir hefðu verið settir til hliðar. Samhliða því hefur almennri umræðu verið hagað eins og ekkert sé athugavert við að erlendir embættismenn geti sýnt íslenskum stjórnvöldum ráðríki og farið sínu fram án þess að æðstu stofnanir lýðveldisins Íslands, sbr. stjórnarskrána nr. 33/1944, fái rönd við reist. Hefur þetta m.a. birst í því að þingheimur hefur í seinni tíð ekki sýnt vilja til að veita tilhlýðilegt viðnám á grundvelli gildandi samnings- og lagaákvæða, þótt Alþingi hafi heldur aldrei formlega vikið frá skýrum forsendum umræddra ákvæða og aldrei samþykkt að veita alþjóðlegum stofnunum vald til að binda hendur íslenskra yfirvalda. Með vísan til þeirra atburða sem hér um ræðir getur hvorki þing né þjóð flotið sofandi að feigðarósi í þessum efnum án þess að bjóða heim raunverulegri hættu á ofríki.

Undirritaður, sem skipaður hefur verið í dómaraembætti og á sem slíkur að dæma einungis eftir lögunum samkvæmt 61. gr. stjórnarskrárinnar, hefur lýst áhyggjum af því ef „lögin“ í þessum nýja skilningi teljast, í reynd og að stórum hluta, sett af erlendum embættismönnum, án undangenginnar umræðu hér á landi, en einnig án möguleika á breytingum eða endurskoðun. Þar með væri höggvið stórt skarð í lýðræðislega rót laganna. Meðan enginn hreyfir andmælum og meðan menn samþykkja umyrðalaust að erlendar stofnanir seilist til valda og áhrifa hérlendis án skýrra lagaheimilda er ekki við öðru að búast en að umbylting verði á öllum valdastrúktúr á Íslandi. Hömlulaus innleiðing erlendra reglna er sjálfsagt skýrasta viðvörunarmerkið um þá þróun en íhlutun Mannréttindadómstóls Evrópu í íslensk stjórnarmálefni er sömuleiðis sjálfstætt íhugunarefni.

Ef horft er á undirbúning þeirrar löggjafar sem fyrr var nefnd og þá varnagla sem slegnir voru af hálfu íslenskra stjórnvalda samkvæmt framangreindu verður ekki séð að sú umbreyting sem birtist nú við sjónarrönd íslenskrar lögfræði byggist á undangenginni lýðræðislegri umræðu sem borin hefur verið undir dóm kjósenda.

Framangreind þróun hefur að mínu mati haft í för með sér að allir þættir íslensks ríkisvalds hafa verið stórlega veiktir. Innleiðing erlendra réttarreglna á grundvelli EES-samningsins og áhrifaleysi Íslands á þeim vettvangi hefur verulega rýrt hlut íslensks framkvæmdar- og löggjafarvalds í landsstjórninni. [...]

Fyrir utan þau augljósu atriði sem nefnd voru hér að framan hljóta menn að staldra í þessu sambandi við það sem telja má til undirstöðuatriða í sérhverju réttarríki og kenna má við fyrirsjáanleika laga. Varla hefur verið rætt um það í aðdraganda EES að samningurinn myndi hafa þau áhrif að Ísland yrði að einhvers konar leppríki EB (nú ESB)? Sömuleiðis má velta fyrir sér hvort sú þróun sem hér um ræðir hafi þau áhrif að veikja þau völd sem stjórnarskrá lýðveldisins gerir ráð fyrir að handhafar íslensks ríkisvalds, þ.e. framkvæmdar-, löggjafar- og dómsvalds, fari með.

Með allt framangreint í huga set ég þessar línur á blað í þeim tilgangi að hvetja lesandann til að íhuga afleiðingar þess að tengslarof verði milli kjósenda og þeirra sem setja okkur lagareglur. Er ásættanlegt að á milli valdhafa og borgara sé engin gagnvirkni, engin endurgjöf, engin gagnrýni, engin tengsl hvað ábyrgð varðar? Er ekki með þessu vegið að öllu hefðbundnu, lífrænu stjórnmálaferli, þ.m.t. lýðræði og lagasetningu? Ef það stjórnarfyrirkomulag sem hér var lýst felur í sér breyttan valdastrúktúr, hvernig eru þá misheppnaðar reglur endurskoðaðar, hvernig eru mistök leiðrétt, hvernig eru vond lög færð til betri vegar? Hver er staða íslensks almennings í slíku valdakerfi? Eiga borgararnir ekki annan valkost en að reiða sig á velvild stjórnvalda í þeirra garð og treysta þeim í blindni er þeir handsala vald og ákvarðanatöku úr landi? Erum við þá dæmd til að hlýða án aðhalds, án andófs og án hugsunar?

Í stuttu máli tel ég ástæðu til að vekja máls á því að við Íslendingar erum samkvæmt framansögðu mögulega komin á allt aðra vegferð en lagt var af stað í á árunum 1993 og 1994. Eða er ekki alveg öruggt að við gengum í EES á grundvelli efnahagslegs samstarfs, en ekki á þeim forsendum að við værum að ganga í stjórnmálabandalag? Í þessu samhengi má auðvitað ekki gleyma því að gagnaðili Íslands og annarra EFTA-ríkja í EES, þ.e. Efnahagsbandalag Evrópu, hefur stökkbreyst í átt til sambandsríkis, sbr. sérstaklega þau áhrif sem leiddu af Maastricht-sáttmálanum (sem tók gildi 1. nóvember 1993) og Lissabon-sáttmálanum (sem gekk í gildi 1. desember 2009). Er staðan nú sú að ríkisstjórn Íslands stjórnar landinu í umboði erlends valds?"

Virkjunarleyfi fellt úr gildi