13.4.2024 | 10:06
Undiraldan vex
Með hverjum deginum sem líður tengja fleiri við málflutning minn. Á ferð um landið finn ég sterka undiröldu sem bíður þess að brjótast upp á yfirborðið. Ég trúi því að þetta undirliggjandi þjóðfélagsafl muni fleyta mér langt í kosningunum. Úr Morgunblaðinu í dag má tilnefna tvær greinar sem tengjast beint þeim áherslum sem framboð mitt grundvallast á.
Leiðari Morgunblaðsins í dag hefst svona:
Áhyggjur af stöðu lýðræðisins hafa farið vaxandi í hinum frjálsa heimi undanfarin ár. Einræðisríkjum vex ásmegin, en pópúlisminn ágerist. Í Evrópusambandinu verður lýðræðishallinn sífellt brattari, og hvarvetna í þróuðum lýðræðisríkjum þar er Ísland ekki undanskilið trompar regluverkið bæði lýðræðið og einstaklingsfrelsið í síauknum mæli.
Þar ræðir um valdahnupl ókjörinna og ábyrgðarlausra embættismanna, lagatækna og hagsmunaafla, sem frekar færist í aukana en hitt. Sem aftur mun reynast vatn á myllu pópúlískra afla, en milli þeirra og möppudýranna kremst vestrænt, frjálslynt lýðræði.
Nýjasta dæmið um það hvernig ólýðræðislegar stofnanir hrifsa til sín völd frá almenningi er frá Mannréttindadómstóli Evrópu (MDE) í Strassborg, sem í fyrri viku kvað upp dóm, sem í senn færir út kvíar dómstólsins og setur lýðræðið í annað sæti.
Í sama blað dagsins í dag skrifar Meyvant Þórólfsson, fyrrverandi háskólakennari, ágæta grein um forsetaframbjóðendur hinnar líðandi stundar. Mér þykir vænt um stuðninginn sem hann lýsir yfir við framboð mitt og er einnig hugsi yfir því sem hann nefnir um mögulegan þátt fjölmila í skoðanamyndandi fréttaflutningi. Grein Meyvants verðskuldar ekki annað en að vera birt í heild sinni og ég leyfi mér að láta hana fylgja hér:
Af vindhönum og forsetaefnum
Liðin eru 80 ár frá því að Sveinn Björnsson var kjörinn fyrsti þjóðhöfðingi frumbyggja þessa örríkis. Hann hlaut aldrei mótframboð og var því sjálfkjörinn forseti til dauðadags. Mótframbjóðendur Ásgeirs Ásgeirssonar árið 1952 voru tveir og Kristjáns Eldjárns árið 1968 einn. Hvorugur hlaut mótframboð í embætti. Sjálfhverfusóttin, sem nú geisar meðal frumbyggjanna, var sem sagt óþekkt fram eftir öldinni sem leið. Mótframbjóðendur næstu forseta voru jafnan þrír en núverandi forseta átta. Allir fengu þeir mótframboð í embætti. Nú er liðið hátt á aðra öld og sjálfhverfusóttin orðin að faraldri. Mótframbjóðendur sjöunda forseta lýðveldisins virðast nú á áttunda tug þótt framboðsfrestur sé enn drjúgur.
Hvað veldur?
Hvað hvetur svo stóran hóp ólíkra persóna til að veita okkur hinum slíkan heiður að velja sig sem þjóðhöfðingja með tilheyrandi kostnaði, fórnum og mögulegu mannorðstjóni?
Trú á eigin getu? Íslendingar eru vissulega meðal hamingjusömustu þjóða heims samanber skýrslu World Happiness Report, fullir af sjálfsöryggi, frelsi til að taka sjálfstæðar ákvarðanir um líf sitt og áhugaverðum viðhorfum til spillingar. Samkvæmt hugmyndafræði jákvæðrar sálfræði er sjálfstraust grundvöllur velgengni, en innistæðulaus sjálfsánægja er varasöm. Spilling hefur einatt leikið okkur grátt. Jónas heitinn Kristjánsson tók svo til orða að hinn dæmigerði Íslendingur hefði þær einar áhyggjur af spillingu að komast ekki í hana sjálfur.
Eða hugsa sumir þetta kannski sem grín? Höfuðborgin mun seint hjarna við eftir sirkus Besta flokksins fyrir áratug, gjörning sem var stundum rosalega skemmtilegur og fyndinn eins og meðhjálpari sirkusstjórans komst að orði. Bent hefur verið á tyrkneskan málshátt í því sambandi, verðan umhugsunar: Það að trúður flytjist í höll gerir hann ekki að kóngi, en höllina hins vegar að sirkus.
Eða er það vindhaninn á Bessastaðakirkju? Þegar Bessastaðir urðu að bústað forseta var gamli vindhaninn fjarlægður af turni kirkjunnar og kross settur í staðinn af virðingu við hina lútersku þjóðkirkju, enda þjóðhöfðinginn höfuð hennar. Á tveggja alda afmæli turnsins var krossinn fjarlægður og nýr vindhani settur upp til að geta séð hvernig vindar blása hér á Álftanesi eins og núverandi forseti komst að orði, en hann stendur utan trúfélaga eins og kunnugt er. Upplifa einhverjir hinna nýju frambjóðenda sig kannski eins og Pétur postula forðum, þegar hann afneitaði Jesú hyggjast þeir sum sé láta á það reyna hvort vindhaninn á turni Bessastaðakirkju taki upp á því að góla, eins og haninn í sögunni um Pétur, ef þeir stökkva á Siðmenntarvagninn og afneita Jesú og þjóðkirkjunni?
Eða áskorun til að mæta átakamálum?
Fyrsti forseti íslenska lýðveldisins fylgdi málum eftir af kyrrlátri festu og hógværð og var laginn við að laða til einingar andstæð sjónarmið, eins og Hermann Jónasson komst að orði. Þrátt fyrir hógværð og hæglæti hikaði Sveinn Björnsson sjaldan við að skipta sér af stjórnmálum með beinum eða óbeinum hætti. Hann kom hreint til dyranna í deilunni um aðild Íslands að Atlantshafsbandalaginu og einnig þegar synja þurfti beiðni um þingrof.
Átakamálin voru mörg í þá daga; þau eru enn fleiri nú og erfiðari. Forsetaefnið sem á endanum verður kosið er þess vegna ekki öfundsvert. Framar öllu skyldi það forðast þá glýju í augum að verða óumdeilt sameiningartákn, er ferðist um í svartri bifreið með blaktandi fána og sitji tedrykkjur þess á milli með erlendum þjóðhöfðingjum eða setji popphátíð í páskabyl norður við heimskautsbaug.
Sjálfsákvörðunarréttur þjóðarinnar í húfi
Að mati undirritaðs er Arnar Þór Jónsson sá frambjóðandi sem hefur burði til að mæta erfiðum úrlausnarmálum að hætti Sveins Björnssonar. Hann er staðfastur og laus við hégómlegar hugargælur samanber orð Kolbrúnar Bergþórsdóttur um sjálfhverfa frambjóðendur. Og hann sækist síst af öllu eftir sviðsljósinu svo notuð séu hans orð.
Rök Arnars fyrir ákvörðun um framboð eru skýr og sannfærandi. Fulltrúalýðræðið hefur að hans mati veikst í mikilvægum málum og því brýnt að efla beint lýðræði. Sjálfsákvörðunarrétti þjóðarinnar stendur ógn af síbreytilegri túlkun EES-samningsins og um leið vaxandi afskiptum ESB og fleiri alþjóðlegra stofnana. Arnar hefur t.d. bent á skert raforkuöryggi vegna evrópskra tilskipana, hættur sem stafa af bókun 35 og síðast en ekki síst þá undarlegu skoðun tiltekinna ráðamanna hér að ástæðulaust sé að almenningur tjái sig um aðild að ESB í þjóðaratkvæðagreiðslu.
Fjórða valdið hefur ekki verið Arnari hliðhollt. Ríkismiðillinn RÚV hefur ítrekað hneigst til að veikja málstað hans, tvívegis með hæðni í Fréttum vikunnar hjá fyndnasta föstudagssófa veraldar, og að auki með samtölum við valda álitsgjafa um niðurstöður samkvæmisleiks Prósents. Miðvikudagskvöldið 3. apríl tilgreindi svo stjórnandi Kastljóssins þau Jón Gnarr, Höllu Tómasdóttur og Baldur Þórhallsson sem sterka frambjóðendur auk Katrínar Jakobsdóttur. Vill þjóðin að RÚV segi henni hverjir komi til greina sem forsetaefni?
Höfundur er háskólakennari á eftirlaunum.
Bloggar | Slóð | Facebook | Athugasemdir (3)